Szukasz Porady?
Stała obsługa firm
Kancelaria w galerii
Świadczenie rehabilitacyjne i renta z tytułu niezdolności do pracy za ten sam okres - kiedy trzeba liczyć się ze zwrotem „nienależnego świadczenia” do ZUS?
Niejednokrotnie równocześnie z pobieraniem świadczenia rehabilitacyjnego wypłacanego na podstawie ważnej decyzji ZUS, ubezpieczony stara się o przyznanie renty z uwagi na czasową, a nawet całkowitą niezdolność do pracy. W tym celu niezbędne jest złożenie przez niego wniosku o ustalenie prawa do renty, który ZUS rozpatruje niezależnie od wypłacanego świadczenia rehabilitacyjnego. Oba świadczenia objęte są dwoma odrębnymi decyzjami. Prawo do renty może być przyznane także za wsteczny okres co prowadzi czasem do tego, że okres za który przyznano prawo do świadczenia rehabilitacyjnego pokrywa się z okres za jaki przyznano prawo do renty. W takiej sytuacji ZUS domaga się zwrotu świadczenia rehabilitacyjnego, które jest w jego ocenie nienależne. Co istotne nie zawsze jednak takie działanie po stronie ZUS-u jest zasadne.
Tak było m.in. w sytuacji mieszkańca Torunia, któremu po wyczerpaniu prawa do zasiłku chorobowego ZUS przyznał decyzją z lipca 2012 r. prawo do świadczenia rehabilitacyjnego za okres od 01.08.2012 r. do 27.01.2013 r. Jednocześnie mężczyzna starał się o przyznanie renty z tytułu niezdolności do pracy. Decyzją z grudnia 2012 r., ZUS przyznał wnioskodawcy prawo do renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy za okres od 02.08.2011 r. (data zaprzestania pobierania zasiłku chorobowego) do 30.11.2014 r. Co ważne, decyzja ta wysłana została wnioskodawcy w dniu 03.01.2013 r. i po tej dacie ubezpieczony ją odebrał.
Konsekwencją decyzji o przyznaniu renty było rozstrzygniecie ZUS-u z końca lutego 2013 r., o braku prawa do świadczenia rehabilitacyjnego za okres od 01.08.2012 r. do 27.01.2013 r. W związku z tym ZUS nakazał mieszkańcowi Torunia zwrot nienależnie wypłaconego świadczenia za w/w okres. Zgodnie bowiem z art. 18 ust. 7 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa - świadczenie rehabilitacyjne nie przysługuje osobie uprawnionej do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy, zasiłku dla bezrobotnych, zasiłku przedemerytalnego, świadczenia przedemerytalnego, nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego oraz do urlopu dla poratowania zdrowia, udzielonego na podstawie odrębnych przepisów.
Z decyzją ZUS nie zgodził się ubezpieczony i wniósł odwołanie do sądu ubezpieczeń społecznych. W ocenie tegoż Sądu, skoro ZUS przyznał wnioskodawcy prawo do renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy za okres od 02.08.2011 r. do 30.11.2014 r., to tym samym decyzja ta przesądziła o braku prawa po stronie wnioskodawcy do świadczenia rehabilitacyjnego za okres od 1.08.2012 r. do 27.01.2013 r.
Niezależnie od powyższego, rozstrzygnięcia wymagała jeszcze kwestia zwrotu świadczenia. W tym kontekście podstawowe znaczenie ma zaś art. 84 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 13 października o systemie ubezpieczeń społecznych, którą to uniwersalną regulację stosuje się do wszystkich ubezpieczeń. W myśl tych przepisów osoba, która pobrała nienależne świadczenie z ubezpieczenia społecznego jest obowiązana do jego zwrotu wraz z odsetkami, w wysokości i na zasadach określonych przepisami prawa cywilnego. Za kwoty nienależnie pobranych świadczeń uważa się świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczenia albo wstrzymanie ich wypłaty w całości lub części, jeżeli osoba pobierająca świadczenie była pouczona o braku prawa do ich pobierania.
W przypadku mieszkańca Torunia, któremu ZUS przyznał rentę z tytułu niezdolności do pracy z mocą wsteczną, tak iż okres objęty decyzją rentową przypadał w okresie, kiedy przysługiwało mu także prawo do świadczenia rehabilitacyjnego, jedynie część świadczenia rehabilitacyjnego wypłacona została w okresie kiedy ten wiedział już, że przysługuje mu prawo do renty. Jak wskazał zatem Sąd Rejonowy: „Ten układ okoliczności faktycznych tylko częściowo odpowiadał dyspozycji art. 84 ust. 2 ustawy systemowej. Schemat działania tego przepisu, (…) zakłada, że ubezpieczonemu przysługuje prawo do określonego świadczenia, a następnie zaistnieje okoliczność, w wyniku której traci do niego prawo (ewentualnie nadal je posiada, lecz w niższej wysokość). Nie skutkuje to jednak zaprzestaniem wypłaty świadczeń. Stają się one wówczas świadczeniem nienależnym, o ile ubezpieczony był pouczony o skutkach wystąpienia danej okoliczności. Wyraźnie zastrzec trzeba, że stan nienależności świadczenia dotyczy tylko tychświadczeń, które zostały wypłacone po jej wystąpieniu (ex post).
Sąd Rejonowy zwrócił uwagę na praktykę ZUS-u zgodnie z którą, jak stwierdził: „…organ rentowy próbuje zmodyfikować ów schemat, gdyż rozciąga pojęcie nienależności świadczenia także na okres, kiedy w świetle prawa było ono należne, lecz przestało nim być wskutek wystąpienia zdarzenia, które dokomponuje określony ustawowo układ warunków, od których zależy prawo do świadczenia (ex ante)”. Zdaniem Sądu, art. 84 ust. 2 ustawy systemowej działa tylko ex post, czyli od chwili powzięcia wiedzy przez ubezpieczonego o zaistnieniu zdarzenia skutkującego odpadnięciem co najmniej jednej z przesłanek prawa do danego świadczenia. Do tego czasu nie można traktować wypłacanego świadczenia jako „świadczenia wypłaconego mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczenia”.
Dla mieszkańca Torunia i dla innych ubezpieczonych, którzy znajdują się w analogicznej do niego sytuacji istotne jest zatem to, iż w okresie do czasu otrzymania decyzji rentowej wnioskodawca jest osobą jedynie potencjalnie uprawnioną do renty z tytułu niezdolności do pracy, więc w tym czasie świadczenie rehabilitacyjne było świadczeniem należnym i w konsekwencji wnioskodawca miał prawo do jego pobierania. Zatem do czasu wydania decyzji, a ściśle rzecz ujmując jej doręczenia, wnioskodawcy nie można traktować jako osoby uprawnionej do renty z tytułu niezdolności do pracy w rozumieniu art. 18 ust. 7 ustawy zasiłkowej (wyrok Sądu Najwyższego z 24 sierpnia 2010 r., I UK 41/10, OSNP 2011/23-24/308).
W przypadku torunianina, który o przyznaniu renty dowiedział się na początku stycznia 2013 r. (doręczenie decyzji) dopiero od tej chwili można dopiero twierdzić, że był osobą nieuprawnioną do świadczenia rehabilitacyjnego z uwagi na prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy. Zatem jedynie pobierane od tej chwili świadczenie jest nienależne i podlega zwrotowi, gdyż wnioskodawca prawidłowo pouczony, pobrał je mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie prawa doświadczenia, o których mowa w art. 18 ust. 7 ustawy zasiłkowej. Natomiast wcześniej pobrane transze świadczenia rehabilitacyjnego, przed otrzymaniem decyzji rentowej nie podpadały pod dyspozycję tego przepisu, a zatem nie byłyświadczeniem nienależnym.
W związku z powyższym Sąd zmienił decyzję organu rentowego, tak iż zamiast ponad 9 tys. zł, których zwrotu domagał się ZUS, rencista zobowiązany został do zwrotu niecałych 1,3 tys. zł. Zakład Ubezpieczeń wniósł apelację od takiego orzeczenia. Sąd Okręgowy w Toruniu nie podzielił jednak argumentacji organu rentowego. Uznał, że apelacja ZUS nie była zasadna i jako nie zasługującą na uwzględnienie oddalił.
Sąd II Instancji zwrócił uwagę, iż ZUS przyznając ubezpieczonemu prawo do renty z tytułu częściowej niezdolności od pracy od wyczerpania zasiłku chorobowego, tj. od dnia 2 sierpnia 2011 r. popełnił błąd. Zdaniem sądu ZUS powinien przyznać prawo do tej renty od dnia zakończenia pobierania świadczenia rehabilitacyjnego, tj. od dnia 28 stycznia 2013 r. Zgodnie z art. 100 ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS, jeżeli ubezpieczony pobiera zasiłek chorobowy, świadczenie rehabilitacyjne lub wynagrodzenie za czas niezdolności do pracy wypłacane na podstawie przepisów Kodeksu pracy, m.in. prawo renty z tytułu niezdolności do pracy powstaje z dniem zaprzestania pobierania tego zasiłku,świadczenia lub wynagrodzenia. Organ rentowy przyznając wnioskodawcy prawo do renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy dokonał naruszenia tego przepisu.
Ponadto decyzja o przyznaniu renty została wysłana wnioskodawcy w dniu 3 stycznia 2013 r. i po tej dacie ubezpieczony ją odebrał. Zatem dopiero ta decyzja informowała wnioskodawcę o przyznaniu tej renty. Po tej dacie, w dniu 22 stycznia 2013 r. pobrał świadczenie rehabilitacyjne w wysokości 1.268,19 zł). Wobec tego jedynie za ten okres wnioskodawca pobrał świadczenie rehabilitacyjne wiedząc, że przysługuje mu prawo do renty. Tym samym Sąd Okręgowy w pełni podzielił zapatrywania Sądu Rejonowego, że wnioskodawca pobrał nienależne świadczenie tylko za miesiąc styczeń 2013 r., „…gdyż co do wcześniejszego okresu nie wprowadził organu rentowego świadomie w błąd w rozumieniu cytowanego już art. 84 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, ani nie uzyskał świadczenia w taki sposób, aby je wyłudzić”.
Również w uzasadnieniu wyroku Sąd II instancji stwierdził, że w/w przepis działa tylko ex post. To znaczy, że dopiero od chwili powzięcia wiedzy przez wnioskodawcę o zaistnieniu zdarzenia skutkującego odpadnięciem jednej z przesłanek prawa do danego świadczenia, wypłacone świadczenia można uznać za wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie do niego prawa. Jak stwierdził Sąd Okręgowy: „…organ rentowy usiłował rozciągnąć nienależne świadczenie doświadczenia rehabilitacyjnego wypłaconego wnioskodawcy, kiedy w świetle prawa było ono należne, gdyż zostało przyznane ważną, ostateczną i prawomocną decyzją z dnia 18 lipca 2012 r., lecz przestało nim być wskutek wystąpienia zdarzenia, które powoduje wystąpienie braku wszystkich ustawowych warunków, od których zależy prawo do tego świadczenia – co w niniejszej sprawie sprowadza się do przyznania prawa do renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy. Dlatego też zdaniem Sądu Okręgowego, jeżeli pobranie nienależnych świadczeń spowodowane było błędem organu rentowego, bez świadomego wprowadzenia organu rentowego w błąd przez ubezpieczonego, to nie może ów organ wydać decyzji zobowiązującej do zwrotu pobranych świadczeń (por. wyrok SA w Katowicach z dnia 6 grudnia 2001 r., III AUa 768/01, Pr.Pracy 2003/2/40, LEX nr 74577)”.
Sąd zwrócił uwagę również na istotę pouczeń zawartych w decyzji o przyznaniu świadczenia rehabilitacyjnego, które do chwili przyznania prawa do renty ma wyłącznie abstrakcyjny charakter. W ocenie sądu: „Realność i skuteczność tych pouczeń miała zatem miejsce dopiero z chwilą dowiedzenia się przez wnioskodawcę o przyznaniu mu prawa do renty i nie mogła w żaden sposób posiadać skutków wstecznych, wpływających na pozbawienie go prawa do świadczenia rehabilitacyjnego”.
W konsekwencji, w ocenie Sądu Okręgowego dopiero po dniu 3 stycznia 2013 r. wnioskodawca był osobą nieuprawnioną do świadczenia rehabilitacyjnego z uwagi na prawo do renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy, a zatem od momentu doręczenia mu decyzji ustalającej to prawo.
Pomimo takiej linii orzeczniczej potwierdzonej także szeregiem innych wyroków, w dalszym ciągu ZUS domaga się od ubezpieczonych zwrotu świadczeń, które w istocie nie są nienależne. Jak dowodzi przykład torunianina warto w takiej sytuacji wnieść odwołanie od decyzji ZUS.
(Wyrok Sądu Okręgowego w Toruniu, IV Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 28 października 2013 r., sygn. akt IVUa 39/13)
Piotr Bryndal
Szukasz porady prawnej?
Chcesz zlecić naszym prawnikom przygotowanie pisma lub prowadzenie sprawy?
Zobacz, jak wygląda nasza "Modelowa opinia prawna" i skorzystaj z formularza poniżej - wycena pytania zawsze jest bezpłatna.
Pracownicy PrawoDlaKazdego.pl pozostają do dyspozycji także w naszej Kancelarii, znajdującej się w Krakowie przy ulicy Lea 202A. Zadzwoń pod numer 609-709-999 i umów się na rozmowę z prawnikiem - zapraszamy na spotkanie.