Dobrowolne poddanie się karze - (prawie) same korzyści!

Procedura karna daje oskarżonemu możliwość złożenia stosownego oświadczenia, dotyczącego popełnionego przez niego czynu, a przez to "wynegocjowanie" lepszych warunków skazania. Instytucja ta nosi nazwę dobrowolnego poddania się karze, a jej wprowadzenie do polskiego systemu prawnego wywołało wiele pozytywnych skutków, zarówno po stronie wymiaru sprawiedliwości, jak i po stronie osób poddanych jej jurysdykcji.

Dobrowolne poddanie się karze polega na złożeniu przez oskarżonego wniosku o wydanie na niego wyroku skazującego i wymierzenie określonej kary lub środka karnego bez przeprowadzania postępowania dowodowego. Procedurę tą może rozpocząć także obrońca oskarżonego, a jeżeli oskarżony nie ma obrońcy z wyboru, sąd na jego wniosek może wyznaczyć adwokata z urzędu, który pomoże uzyskać korzystne dla oskarżonego rozstrzygnięcia.

Wniosek taki można złożyć w niemalże każdej sprawie, poza przypadkiem, gdy oskarżonemu zarzucono zbrodnię. Jako zbrodnię określa się te czyny zabronione, które zagrożone są karą pozbawienia wolności  na czas nie krótszy od lat trzech, albo karą surowszą. Wyłączenie tej kategorii z katalogu czynów, których sprawcy mogą ubiegać się o pewnego rodzaju gratyfikację ze strony wymiaru sprawiedliwości podyktowane jest kryminologicznym charakterem zbrodni. Są to przeważnie przestępstwa cechujące się dużą społeczną szkodliwością i mogą być one popełnione tylko umyślnie, co bezsprzecznie wpływa na negatywną oceną samego zachowania sprawcy.

Z dobrodziejstwa tej instytucji może więc skorzystać oskarżony o występek, składając pisemny wniosek lub ustne oświadczenie do protokołu. Może to nastąpić najpóźniej do chwili zakończenia pierwszego przesłuchania wszystkich oskarżonych na rozprawie głównej. Nic nie stoi jednak na przeszkodzie, aby oświadczenie o chęci dobrowolnego poddania się karze nastąpiło już na etapie postępowania przygotowawczego. W tym przypadku należałoby jednak zachować formę pisemną wniosku. Zostanie on wtedy przesłany do sądu wraz z aktami głównymi sprawy i odczytany na rozprawie po przedstawieniu aktu oskarżenia.

Poza popełnieniem występku dobrowolne poddanie się odpowiedzialności ograniczone jest jeszcze kilkoma warunkami. Muszą na nie wyrazić zgodę prokurator i pokrzywdzony przestępstwem, przy czym zgodę tą rozumieć należy jako brak sprzeciwu z ich strony. Jeżeli chodzi o prokuratora to wszystko powinno być z nim uzgodnione. Dobrowolne poddanie się karze jako konsensualna forma zakończenia postępowania polega na przeprowadzeniu pewnych negocjacji na linii prokurator – oskarżony. Jeżeli te dwie strony nie dojdą do porozumienia, to nie może być mowy o skorzystaniu z tej instytucji. W przypadku pokrzywdzonego chodzi o to, aby nie zgłosił on jasnego sprzeciwu. Bywa jednak i tak, że pokrzywdzony staje się trzecią strona negocjacji prokuratora i oskarżonego. Jest on bezpośrednio zainteresowany w uzyskaniu dla siebie pewnych korzyści, pojmowanych nie tylko jako odszkodowanie materialne, ale również w formie orzeczenia wobec oskarżonego odpowiedniego środka karnego zabezpieczającego interesy pokrzywdzonego. Domniemywa się zgodę prokuratora i pokrzywdzonego na dobrowolne poddanie się karze, więc ich nieobecność na rozprawie nie tamuje możliwości wyrokowania w ramach dobrowolnej odpowiedzialności.

Ostateczną decyzję o dobrowolnym poddaniu się karze podejmuje zawsze sąd. Może on uwzględnić wniosek oskarżonego tylko wtedy, gdy okoliczności popełnienia przestępstwa nie budzą wątpliwości, a cele postępowania zostaną osiągnięte mimo nie przeprowadzenia rozprawy w całości. Wystąpienie jakichkolwiek wątpliwości w zakresie rodzaju i stopnia winy, skutku przestępstwa, rozmiaru wyrządzonej szkody itd. nakazuje przeprowadzenie postępowania dowodowego i rozprawy w normalnym jej trybie. Oskarżony zawsze musi też przyznać się do całego zarzucanego mu czynu. Nie można dobrowolnie poddać się karze, gdy oskarżony przyznaje się tylko do popełnienia przestępstwa  w określonym zakresie lub w stosunku do pewnej grupy poszkodowanych. Sąd może też uzależnić swoją zgodę od dokonania odpowiednich zmian we wniosku o ukaranie.

Niezależnie od wymienionych powyżej warunków jakie muszą być spełnione, aby możliwe było zastosowanie instytucji dobrowolnego poddania się karze, ta forma zakończenia postępowania karnego przynosi korzyści obu stronom. Z perspektywy wymiaru sprawiedliwości liczy się przede wszystkim znaczne skrócenie czasu trwania postępowania, a przez to jego kosztów. Poszkodowany uzyskuje szybkie zaspokojenie swoich roszczeń, oskarżony należną mu karę, a społeczeństwo poczucie praworządności. Oskarżony negocjując karę z prokuratorem, ma wpływ na jej wysokość, gdzie w normalnym trybie taka opcja nie występuje. Szybko uzyska wyrok skazujący, a przez to uniknie negatywnych skutków przedłużającego się postępowania, takich jak chociażby stres związany z występowaniem przed sądem. Musi on jednak mieć świadomość pewnych konsekwencji wynikających z wydania wyroku w trybie dobrowolnego poddania się karze. Między nim a prokuratorem została zawarta pewna umowa. Prokurator pozwala na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności i karę proponowaną przez oskarżonego, która zasadniczo jest bardziej preferencyjna niż przy normalnym skazaniu, mając na względzie korzyści dla wymiaru sprawiedliwości jakie występują podczas takiego sprawnego i bezspornego załatwienia sprawy. Jednakże jego ugodowa postawa może ulec radykalnej zmianie, gdy oskarżony odwoła się od wyroku, do czego oczywiście zawsze ma prawo. Naruszy to podstawy zawartej nieformalnej umowy z prokuratorem i może spowodować niekorzystne rozstrzygnięcia dla oskarżonego w dalszym toku uruchomionego apelacją procedowania.  Ponadto orzeczone wobec oskarżonego kary albo środki karne zamieszczone są w wyroku i stanowią skazanie ze wszystkimi tego konsekwencjami. W szczególności trzeba mieć na uwadze odpowiednie postanowienia Kodeksu postępowania cywilnego mówiące o tym, że ustalenia wydanego w postępowaniu karnym prawomocnego wyroku skazującego co do popełnienia przestępstwa  wiążą sąd w postępowaniu cywilnym. Ma to niebagatelne znaczenie w kontekście ewentualnej odpowiedzialności cywilnej, która przez taki wyrok zostaje jednoznacznie ustalona.          

Paweł Chrząszcz