Europejski nakaz aresztowania

          Omawiając Europejski nakaz aresztowania, już na wstępie należy zaznaczyć, iż jest to autonomiczna instytucja karnoprocesowa, występująca w prawie wspólnotowym. Popularnym i często występującym błędem jest mylenie jej z procedurą ekstradycyjną. Europejski nakaz aresztowania, zwany w skrócie ENA jest jednym z najważniejszych środków harmonizujących porządki prawne państw członkowskich Unii Europejskiej w zakresie współpracy sądowej w sprawach karnych.  Podkreślić jednak należy, iż ten bardzo ważny instrument służący do walki z przestępczością w krajach UE, zmusił państwa członkowskie do rezygnacji z dwóch fundamentalnych zasad, tj. zasady zakazu ekstradycji własnych obywateli oraz nakazu podwójnej karalności danego czynu w odniesieniu do najpoważniejszych przestępstw.

            W praktyce, jak już wyżej wspomniano, ENA jest  autonomiczną decyzją wydaną przez odpowiedni sąd danego państwa Unii Europejskiej w celu dokonania aresztowania i przekazania przez inne państwo członkowskie osoby ściganej w związku z prowadzonym przeciwko niej postępowaniem karnym, wykonaniem kary lub środka zabezpieczającego.  Warto dodać, iż na poziomie wspólnotowym instytucja Europejskiego nakazu aresztowania została uregulowana przepisami Decyzji Ramowej 2002/584/WSiSW z dnia 13 czerwca 2002 roku w sprawie europejskiego nakazu aresztowania i procedury przekazywania osób między państwami członkowskimi. Decyzja ta, w stosunku do Polski weszła w życie dnia 1 stycznia 2004 roku. Skoro mowa o ustawodawstwie polskim, to warto zauważyć, iż podstawą prawną ENA są przepisy znajdujące się w rozdziałach 65a i 65b Kodeksu postępowania karnego. Komentowana regulacja weszła w życie dnia 1 maja 2004 roku na mocy ustawy z dnia 18 marca 2004 roku o zmianie ustawy Kodeks karny, ustawy Kodeks postępowania karnego oraz ustawy Kodeks wykroczeń. Co ciekawe, przyjęcie przez Polskę wyżej wymienionej Decyzji, a w konsekwencji wydanie przez nasze władze pewnej liczby obywateli,  spowodowało, że przepisy dotyczące ENA zostały zaskarżone do Trybunału Konstytucyjnego. W efekcie, dokonana została nowelizacja art. 55 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej, który wcześniej zakazywał ekstradycji obywatela polskiego. Dnia 6 listopada 2006 roku do obowiązującego brzmienia zaskarżonego artykułu dodano ustęp 2 o następującej treści:

„Ekstradycja obywatela polskiego może zostać dokonana na wniosek innego państwa lub sądowego organu międzynarodowego, jeżeli możliwość taka wynika z ratyfikowanej przez Rzeczpospolitą Polską umowy międzynarodowej lub ustawy wykonującej akt prawa stanowionego przez organizację międzynarodową, której Rzeczpospolita Polska jest członkiem, pod warunkiem że czyn objęty wnioskiem o ekstradycję:
1) został popełniony poza terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, oraz
2) stanowił przestępstwo według prawa Rzeczypospolitej Polskiej lub stanowiłby przestępstwo według prawa Rzeczypospolitej Polskiej w razie popełnienia na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, zarówno w czasie jego popełnienia, jak i w chwili złożenia wniosku.”

            Podstawowym celem opierającej się na zasadzie wzajemności, instytucji Europejskiego nakazu aresztowania jest uproszczenie długotrwałych i sformalizowanych procedur ekstradycyjnych pomiędzy państwami członkowskimi Unii Europejskiej.  Należy jednak zaznaczyć, iż poszczególne państwa implementujące omawianą Decyzję Ramową zasadniczo ją zmodyfikowały.

Wychodząc jednak od Artykułu 1 Decyzji Ramowej, państwa członkowskie mają obowiązek wykonać każdy Europejski nakaz aresztowania, chyba że zachodzą okoliczności wymienione w Artykule 3, które są podstawą odmowy wykonania ENA. Przeszkody te, dzielą się na względne i bezwzględne. Sąd może więc odmówić wykonania ENA w przypadku zaistnienia przeszkód względnych, gdy:

1) w jednym z wypadków wymienionych w art. 2 ust. 4 decyzji ramowej o ENA, a więc w przypadku przestępstw spoza listy przewidzianej w art. 2 ust. 2 decyzji ramowej o ENA czyn, który stanowi podstawę wydania ENA, nie stanowi przestępstwa w świetle prawa wykonującego nakaz państwa członkowskiego. Jednakże w odniesieniu do przestępstw związanych z podatkami lub opłatami, należnościami celnymi i wymianą walut obcych wykonania ENA nie można odmówić na tej podstawie, iż prawo wykonującego nakaz państwa członkowskiego nie nakłada tego samego rodzaju podatku lub cła, lub nie zawiera tego samego rodzaju zasad w odniesieniu do podatków, opłat, należności celnych i wymiany walut, jak prawo wydającego nakaz państwa członkowskiego;

2) osoba podlegająca ENA jest ścigana w wykonującym nakaz państwie członkowskim za ten sam czyn, który stanowi podstawę wydania ENA;

3) organy sądowe wykonującego nakaz państwa członkowskiego zdecydują nie ścigać za przestępstwo stanowiące podstawę wydania ENA albo wstrzymać postępowanie sądowe lub w przypadku gdy w państwie członkowskim w stosunku do osoby, której dotyczy wniosek, w odniesieniu do tych samych czynów zapadło prawomocne orzeczenie, co chroni ją przed dalszym postępowaniem sądowym;

4) zgodnie z prawodawstwem wykonującego nakaz państwa członkowskiego ściganie karne lub ukaranie osoby, której dotyczy wniosek, jest ustawowo zakazane i gdy czyny podlegają jurysdykcji tego państwa członkowskiego na podstawie jego prawa karnego;

5) wykonujący nakaz organ sądowy zostaje powiadomiony, że w stosunku do osoby, której dotyczy wniosek, zapadło, odnośnie do tych samych czynów, prawomocne orzeczenie w państwie trzecim, z zastrzeżeniem, że jeśli została orzeczona kara, to została ona wykonana lub jest aktualnie wykonywana albo w myśl prawa kraju skazania nie może być dłużej wykonywana;

6) ENA został wydany w celu wykonania kary pozbawienia wolności lub środka zabezpieczającego, a osoba, której dotyczy wniosek, jest obywatelem wykonującego nakaz państwa członkowskiego lub w tym państwie stale przebywa, a państwo to zobowiązuje się wykonać karę pozbawienia wolności lub środek zabezpieczający zgodnie z jego prawem krajowym

Do przeszkód bezwzględnych zalicza się natomiast sytuacje, gdy:

1)  przestępstwo, którego dotyczy nakaz, jest objęte amnestią w kraju wykonującym nakaz, a państwo to ma jurysdykcję w danej sprawie;

2) sąd mający wykonać ENA dowiedział się, iż osoba, której wniosek dotyczy, została osądzona przez inne państwo członkowskie co do tego samego czynu, pod warunkiem że wyrok, o ile zapadł, był albo jest wykonywany lub nie może już być wykonany według ustawodawstwa tego państwa

3) osoba, której wniosek dotyczy, nie jest w stanie z powodu swojego wieku uczestniczyć w procesie karnym co do czynu, którego ENA dotyczył

Oprócz zaistnienia wyżej wymienionych przeszkód względnych oraz bezwzględnych, sąd może odmówić wykonania Europejskiego nakazu aresztowania gdy ENA odnosi się do przestępstw, które:

1) w świetle prawa wykonującego nakaz państwa członkowskiego są traktowane jako popełnione w całości bądź w części na terytorium wykonującego nakaz państwa członkowskiego lub w miejscu traktowanym jako jego terytorium;

2) są popełnione poza terytorium wydającego nakaz państwa członkowskiego, a prawo wykonującego nakaz państwa członkowskiego nie dopuszcza ścigania przestępstw tego rodzaju, jeśli popełnione zostają poza jego terytorium.

            Wyróżnia się dwa etapy realizacji Europejskiego nakazu aresztowania – jego wydanie oraz wykonanie. Poprzez wydanie ENA rozumie się wystąpienie do państwa członkowskiego o przekazanie osoby ściganej, a przez wykonanie – postępowanie w przypadku wystąpienia przez inne państwa członkowskie UE o przekazanie podejrzanego lub skazanego na podstawie ENA.  Należy dodać, iż wydanie ENA może nastąpić tylko w razie podejrzenia, że osoba ścigana za przestępstwo popełnione na terytorium RP przebywa na terytorium państwa członkowskiego UE. Nakaz, wydawany jest przez właściwy miejscowo sąd okręgowy na wniosek prokuratora, dla:

• wszystkich czynów, które w świetle obowiązującego prawa w państwie wydającym nakaz zagrożone są karą co najmniej roku pozbawienia wolności,
• czynów, co do których zapadł wyrok orzekający karę pozbawienia wolności w wymiarze powyżej 4 miesięcy,
• lub wydano inny środek polegający na pozbawieniu wolności na czas przekraczający 4 miesiące.

Wobec powyższego oraz w  związku z obowiązującym w Polsce kodeksem karnym, nasuwa się wniosek, iż ENA może zostać wykorzystane do ścigania przestępstw o charakterze pospolitym, takich jak np. rozbój, pobicie, kradzież z włamaniem czy wymuszenie rozbójnicze.

            Podsumowując, Europejski nakaz aresztowania, choć stosowany przez polskie sądy i prokuratury niejednokrotnie zbyt często i w zbyt błahych sprawach, w znacznym stopniu usprawnił i uprościł współpracę w sprawach karnych pomiędzy państwami członkowskimi Unii Europejskiej, dając przy tym (potencjalną) gwarancję poszanowania praw jednostki. 

Karol Obrębski