Ustanie małżeństwa

Zgodnie z przepisami polskiego Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego małżeństwo ustaje z powodu uznania jednego z małżonków za zmarłego lub orzeczenia przez sąd rozwodu. Od 16 grudnia 1999 roku możliwe jest również pozostawanie małżonków w separacji sądowej.

                Już samo orzeczenie o uznaniu za zmarłego, zgodnie z art. 55 KRO powoduje domniemanie, iż małżeństwo ustało. Jest to domniemanie prawne i nieusuwalne, jednak należy zaznaczyć, że jeżeli okaże się, że zaginiony żyje, to orzeczenie o uznaniu za zmarłego należy uchylić, co w konsekwencji oznacza, że podstawa domniemania odpada a małżeństwo trwa nadal. Definitywne ustanie małżeństwa następuje dopiero wtedy, gdy drugi małżonek zawrze nowy związek małżeński, chyba że zawierając ten nowy związek, obie strony wiedzą, że zaginiony żyje. Wyjaśniając na przykładzie: osoby A i B byli małżeństwem, w roku 1987 osoba A zaginęła, a w 1998 roku została uznana za zmarłego. W 2000 roku osoba B poślubiła C, przy czym, przed zawarciem małżeństwa osoba B dostała od A kartkę z życzeniami, o czym nie powiedziała C. W 2001 roku osoba A zmarła. Zgodnie z przepisami małżeństwo A i B ustało w 2000 roku.

                W art. 56-61 KRO znajdują się przepisy dotyczące rozwodu. W prawie polskim nie stosuje się zasady swobody rozwodów, co oznacza, iż żądanie jednego z małżonków (tylko oni mają legitymację czynną) sąd uwzględni tylko wtedy, jeżeli zachodzą przesłanki pozytywne rozwodu. Wyróżnia się bowiem przesłanki rozwodu pozytywne oraz negatywne:

• pozytywna: następuje rozkład pożycia pomiędzy małżonkami, który jest zupełny (w sferze psychicznej, fizycznej i ekonomicznej) oraz trwały (nie ma nadziei na wznowienie pożycia). Obecnie nie ma w prawie polskim sztywnych terminów, po upływie których rozkład pożycia uznaje się za trwały.
• negatywne: zagrożenie dobra wspólnych, małoletnich dzieci lub istnieje sprzeczność rozwodu z innymi zasadami współżycia społecznego (zasada słuszności) oraz brak zgody współmałżonka na rozwód, ale tylko w przypadku, gdy z żądaniem rozwodu występuje małżonek wyłącznie winny rozkładowi pożycia, chyba, że odmowa zgody jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego (zasada rekryminacji)

Wyrok rozwodowy powinien zawierać następujące elementy:

1. orzeczenie o rozwiązaniu małżeństwa przez rozwód
2. orzeczenie czy i który z małżonków ponosi winę w rozkładzie pożycia
3. rozstrzygnięcie o władzy rodzicielskiej nad wspólnymi małoletnimi dziećmi. Sąd najczęściej przyznaje to prawo jednemu z małżonków, a władzę drugiego ogranicza, jednak wyjątkowo, może również zawiesić lub pozbawić władzy rodzicielskiej.
4. orzeczenie o obowiązku alimentacyjnym każdego z byłych już małżonków względem wspólnych dzieci
5. orzeczenie o wspólnym mieszkaniu małżonków

• o sposobie korzystania ze wspólnie zajmowanego mieszkania przez okres zamieszkiwania w nim (dotyczy każdego mieszkania, jednak nie jest równoznaczne z podziałem prawa do mieszkania)
• na żądanie jednego z małżonków, jeżeli drugi swym nagannym postępowaniem uniemożliwia wspólne zamieszkiwanie, sąd może nakazać eksmisję, jednak nie można tego zrobić w przypadku, gdy eksmitowany ma być małżonek, któremu wyłącznie przysługuje prawo do tego mieszkania
• na zgodny wniosek obojga małżonków sąd może o orzec o podziale wspólnego mieszkania albo przyznać prawo do mieszkania wyłącznie jednemu z małżonków, co dotyczy tylko takiego mieszkania, które należy wspólnie do małżonków

6. na wniosek jednego z małżonków, sąd może dokonać podziału majątku wspólnego, jeżeli nie spowoduje to nadmiernej zwłoki w postępowaniu
7. na żądanie jednego z małżonków, sąd może orzec o obowiązku alimentacyjnym drugiego małżonka. Przesłanki, wyjaśnia tabela poniżej:

Jeżeli chodzi o wspomniane w tabeli wyżej, tak zwane „beneficjum 5 lat”, to przyjmuje się, że dobrowolne świadczenie alimentów po upływie tego terminu, nie może być uznane za dorozumiane jego przedłużenie.

Warto pamiętać, iż w przypadku w którym sąd zaniecha orzekania o winie na zgodny wniosek małżonków, to oznacza to sytuację, jakby żadne z małżonków tej winy nie ponosiło.

Obowiązek alimentacyjny pomiędzy byłymi współmałżonkami wygasa, jeżeli uprawniony wstąpi w nowy związek małżeński.

Zgodnie z przepisem art. 61¹ KRO, przesłankami separacji sądowej są przesłanki:

• pozytywna – zupełny rozkład pożycia, który w przeciwieństwie do rozwodu nie musi być trwały
• negatywna – jest to tylko zasada słuszności, bez zasady rekryminacji

Należy przy tym wiedzieć, że jeżeli nie ma wspólnych małoletnich dzieci, to sąd na zgodny wniosek małżonków może orzec separację niezależnie od wyżej wymienionych przesłanek.

W przypadku natomiast, gdy jeden z małżonków żąda separacji, drugi rozwodu, a oba żądania są uzasadnione to sąd, zgodnie z art. 61² KRO orzeka rozwód. Skutki separacji są takie same jak rozwodu, z tym, że:

1. małżonkowie nie mogą zawrzeć nowego małżeństwa
2. jeżeli wymagają tego względy słuszności małżonkowie są zobowiązani do wzajemnej pomocy
3. nie ma „beneficjum 5 lat”, po upływie których obowiązek alimentacyjny by wygasał
4. nie ma uproszczonego trybu umożliwiającego powrót do wcześniejszego nazwiska (przy rozwodzie chodzi o art. 59 KRO)
5. orzeczenie o separacji sąd może uchylić na zgodne oświadczenie obojga małżonków, w skutek czego skutku separacji ustaną, ale sąd może utrzymać rozdzielność majątkową

Tak zwana separacja faktyczna, to jest faktyczne ustanie wspólnego pożycia pomiędzy małżonkami ma znaczenie prawne, i jest nie tylko przesłanką rozwodu i separacji sądowej, ale również powoduje niemożność zabezpieczenia obowiązku alimentacyjnego między małżonkami w trybie art. 28 KRO oraz wygaśnięcie przedstawicielstwa ustawowego małżonków do czynności zwykłego zarządu.

Karol Obrębski