Zmiana nazwiska w wyniku zawarcia małżeństwa.

Co do zasady, każdy zainteresowany może złożyć pisemny wniosek o zmianę imienia i nazwiska  na zasadach i w trybie przewidzianym w ustawie z dnia 17 października 2008r. o zmianie imienia i nazwiska. Jednakże, regulacje Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (dalej: k.r.o.) dopuszczają niejako możliwość „zmiany” nazwiska w wyniku zawarcia małżeństwa. Na wstępie, należy zaznaczyć, że nie będzie to zmiana sensu stricto, a jedynie oświadczenie jednego z małżonków dotyczące nazwiska, które będzie nosił po zawarciu małżeństwa.

W poprzednio obowiązującym stanie prawnym, w razie braku oświadczenia małżonków co do nazwiska, żona przybierała nazwisko męża. Obecna regulacja różni się od wcześniejszej w zasadniczej części, a mianowicie, jeśli małżonkowie „nie złożą oświadczenia w sprawie nazwiska, każdy z małżonków zachowuje swoje dotychczasowe nazwisko”. Ten sam skutek wywołuje oświadczenie, że zachowują oni swoje dotychczasowe nazwiska.

Obecnie obowiązujące przepisy, które zostały przedstawione poniżej, odnoszą się do małżeństw zawartych po dniu 15 listopada 1998r. i odzwierciedlają zasadę równych praw kobiety i mężczyzny w wyborze nazwiska, które każdy z małżonków będzie nosiło po zawarciu małżeństwa. Należy zaznaczyć, że swoboda w wyborze nazwiska nie oznacza dowolności, ponieważ nupturienci mogą skorzystać z trzech opcji, jakie proponuje im ustawodawca. Po pierwsze, mogą wybrać wspólne nazwisko, którym będzie dotychczasowe nazwisko jednego z nich. Po drugie, każdy z małżonków (nupturientów) może zachować swoje dotychczasowe nazwisko. Po trzecie, istnieje możliwość połączenia ze swoim dotychczasowym nazwiskiem, nazwisko drugiego z małżonków, z zastrzeżeniem, że nazwisko utworzone w wyniku połączenia nie może się składać z więcej niż dwóch członów. Ponadto, swoboda w wyborze nazwiska jest ograniczona przez regulację, która zakłada, że oboje małżonkowie powinni mieć jednakowe nazwiska, z wyjątkiem sytuacji, gdy zachowują swoje dotychczasowe nazwiska, gdy jeden z małżonków zachowuje swoje dotychczasowe nazwisko lub gdy połączyło z nim dotychczasowe nazwisko drugiego z małżonków.

W związku z tym, nie ma możliwości, żeby małżonkowie (nupturienci) wybrali nazwisko dowolne, czyli takie, które żadne z nich nie nosiło przed zawarciem małżeństwa.

Warto wskazać, że decyzja o wyborze nazwiska jest wyrazem woli jednego z małżonków, o czym świadczy verba legis: „decyduje jego oświadczenie”, tym samym oświadczenie drugiego z małżonków co do wyboru nazwiska przez współmałżonka nie ma żadnego znaczenia.

Kiedy należy złożyć oświadczenie o wyborze nazwiska?

Każdy z małżonków składa oświadczenie o wyborze nazwiska przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego. Gdy dochodzi do zawarcia małżeństwa przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego, odpowiednie oświadczenie należy złożyć „bezpośrednio po zawarciu małżeństwa”, czyli zgodnie z art. 1 §1 k.r.o., po złożeniu przez mężczyznę i kobietę oświadczenia, że wstępują ze sobą w związek małżeński. W przypadku zawarcia małżeństwa kanonicznego, oświadczenie powinno być złożone przed sporządzeniem przez kierownika urzędu stanu cywilnego zaświadczenia stwierdzającego brak okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa. W doktrynie wyrażony jest pogląd, że oświadczenie może być skutecznie złożone do chwili sporządzenia aktu małżeństwa, który zgodnie z art. 61 ustawy - prawo o aktach stanu cywilnego z dnia 29 września 1986 r., co do zasady: „sporządza się niezwłocznie po jego zawarciu” (tak: M. Sychowicz, Kodeks  rodzinny i opiekuńczy, Komentarz).

Warto pamiętać, że uprawnienie do złożenia oświadczenia o wyborze nazwiska jest uprawnieniem każdego z małżonków (nupturientów) i nieskorzystanie we właściwym czasie z tej możliwości, powoduje jej wygaśnięcie. Jednakże, wyjątek od tej reguły przewidziany jest w art. 62 ust. 3 i 4 ustawy – prawo o aktach stanu cywilnego, który zakłada, że „jeżeli obywatel polski zawierający małżeństwo w zagranicznym urzędzie stanu cywilnego nie złożył oświadczenia w sprawie swojego nazwiska, może je złożyć wraz z wnioskiem o wpisanie aktu małżeństwa do polskiej księgi małżeństw”. Oświadczenia te małżonkowie mogą złożyć także „przed konsulem, który sporządza protokół przyjęcia oświadczenia, który wraz z wnioskiem o wpisanie aktu małżeństwa do polskich ksiąg stanu cywilnego przesyła niezwłocznie do urzędu stanu cywilnego właściwego dla dzielnicy Śródmieście miasta stołecznego Warszawy”.

Co się dzieje z nazwiskiem po ustaniu małżeństwa?

Co do zasady, ustanie małżeństwa nie powoduje zmiany nazwiska małżonka czy małżonków. W sytuacji, unieważnienia małżeństwa, każdy z małżonków wraca do nazwiska noszonego przed zawarciem małżeństwa. Ponadto, „w ciągu trzech miesięcy od chwili uprawomocnienia się orzeczenia rozwodu małżonek rozwiedziony, który wskutek zawarcia małżeństwa zmienił swoje dotychczasowe nazwisko, może przez oświadczenie złożone przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego powrócić do nazwiska, które nosił przed zawarciem małżeństwa” (art. 59 k.r.o.)

Należy zaznaczyć, że nazwisko ustalone przy zawarciu małżeństwa można zmienić na zasadach i w trybie przewidzianym w ustawie z dnia 17 października 2008r. o zmianie imion i nazwiska.

Podsumowując, oświadczenie małżonka lub małżonków dotyczące nazwiska, które będzie posiadał po zawarciu związku małżeńskiego jest jedną z najprostszych opcji „zmiany” dotychczasowego nazwiska.

Agnieszka Dachowska