Zobowiązanie wekslowe.

Weksel jest rodzajem papieru wartościowego, w którym wystawca weksla (zwany trasantem) przyrzeka, że zapłaci sumę wekslową odbiorcy weksla (zwanego remitentem). Jest to tzw. weksel własny, zwany też sola, suchym lub prostym wekslem. Wystawca weksla jest tu głównym dłużnikiem wekslowym, zobowiązanym bezwarunkowo do zapłaty określonej sumy pieniędzy odbiorcy weksla.

Drugim rodzajem zobowiązania wekslowego jest tzw. weksel trasowany, zwany też obcym, tratą lub ciągnionym, gdzie wystawca weksla zobowiązuje się bezwarunkowo, że inna osoba (zwana trasatem) zapłaci odbiorcy weksla. Trasat musi jednak wcześniej przyjąć weksel, tj. dokonać jego akceptacji, aby można uznać go za dłużnika wekslowego. Akceptacja polega na złożeniu swojego podpisu na dokumencie wekslowym. Zostanie on wtedy głównym dłużnikiem wekslowym, a wystawca weksla odpowiada za dług tylko wtedy, gdy trasat jest niewypłacalny.

Tak więc weksel jest dokumentem zawierającym bezwarunkowe zobowiązanie wystawcy weksla lub innej wskazanej osoby do zapłaty określonej osobie, w określonym terminie i miejscu, określonej sumy pieniężnej. Musi on zostać wystawiony w ustalonej przez prawo formie, choć nie jest konieczne, aby posługiwać się przy tym urzędowym blankietem. Teoretycznie może on zostać napisany na zwykłej kartce papieru, kawałku tektury czy serwetce, ponieważ nie wpływa to na ważność weksla pod warunkiem, że będzie zawierał wszystkie przepisane prawem elementy, łącznie z własnoręcznym podpisem osoby zdolnej do zaciągania zobowiązań wekslowych. Do niezbędnych elementów weksla należą:

• nazwa „weksel” w samym tekście dokumentu, w języku w którym go wystawiono;
• przyrzeczenie bezwarunkowego zapłacenia określonej sumy pieniężnej (weksel własny) lub polecenie bezwarunkowe zapłacenia określonej sumy pieniężnej dla określonego z imienia i nazwiska trasata (weksel trasowany);
• oznaczenie terminu płatności – jeżeli w treści dokumentu zabraknie terminu płatności weksel płatny jest za okazaniem;
• oznaczenie miejsca płatności – jeżeli w treści dokumentu zabraknie miejsca płatności, weksel płatny jest w miejscu wpisanym obok nazwiska wystawcy lub trasata;
• oznaczenie osoby, na której rzecz lub na której zlecenie zapłata ma być dokonana;
• oznaczenie daty i miejsca wystawienia weksla – jeżeli miejsce wystawienia nie zostało wpisane, za takie uważa się miejsce wpisane obok nazwiska wystawcy;
• podpis wystawcy weksla.

Brak któregokolwiek z tych elementów, z zastrzeżeniem wyjątków wyżej omówionych, powoduje nieważność weksla.

Zobowiązanie wekslowe ma charakter abstrakcyjny, tzn. że obowiązek zapłaty sumy wekslowej jest niezależny od istnienia i ważności zobowiązania podstawowego, leżącego u podstaw zaciągnięcia zobowiązania wekslowego. Dłużnik nie może więc podnosić zarzutów z tego stosunku, ponieważ zobowiązanie wekslowe istnieje niezależnie od niego, a ewentualne wady tego stosunku nie wpływają na możliwość dochodzenia roszczeń z weksla. Wynika z tego, że można dochodzić swoich praw ze stosunku podstawowego tylko w oparciu o prawidłowo wypełniony dokument weksla, bez konieczności powoływania się na pierwotne źródło zobowiązania (umowa, jednostronna czynność prawna, inne stosunki prawne). Z punktu widzenia wierzyciela posiadanie dokumentu weksla jest niezbędna przesłanką warunkująca istnienie jego uprawnień wynikających z weksla, a zarazem legitymacją formalną. Po przedłożeniu weksla do sądu, ten sprawdzi tylko poprawność formalną dokumentu i wyda nakaz zapłaty, nie badając samej czynności prawnej, będącej podstawą wystawienia weksla.

Zobowiązanie wekslowe jest bezwarunkowe, co oznacza, że dłużnik zobowiązuje się zapłacić bez względu na wszelkie inne okoliczności, które mogą wystąpić. Jakiekolwiek zastrzeżenia na wekslu ograniczające lub wyłączające odpowiedzialność dłużnika wekslowego powodują nieważność całego dokumentu. Warto o tym pamiętać szczególnie, gdy to my jesteśmy odbiorcą weksla. W tym kontekście bezwarunkowość oznacza także oderwanie od innych czynności prawnych.

Weksel trasowany staje się pełnoprawnym papierem wartościowym dopiero w momencie jego przyjęcia (tzw. akcept weksla) przez trasata, który poprzez te czynność bierze na siebie zobowiązanie zapłaty określonej sumy. Podczas przyjęcia, weksel wręczany jest trasatowi w miejscu jego zamieszkania osobiście lub przez osoby trzecie. Data przedstawienia do przyjęcia może zbiegać z terminem płatności, choć wystawca weksla ma możliwość zastrzeżenia, że przedstawienie do akceptacji nie może nastąpić przed określoną datą. Akceptacja dokonywana jest na samym dokumencie weksla poprzez napisanie słowa „przyjmuję”, „akceptuję” lub „akcept” i złożenie własnoręcznego podpisu. Jeśli trasat odmówi podpisu (akceptacji), posiadacz weksla może nie czekając nawet na termin płatności dochodzić należności z weksla od wszystkich dłużników wekslowych – wystawcy, indosantów i poręczycieli. Odmowę przyjęcia weksla należy potwierdzić protestem, czyli sporządzanym przez notariusza urzędowym aktem stwierdzającym odmowę przyjęcia lub zapłaty weksla.

Zarówno sam dokument weksla jak i zobowiązanie dłużnika wekslowego mają samoistny charakter. Jeśli chodzi o dokument to oznacza to, że może on zostać puszczony w obieg niezależnie od wiedzy i woli wystawcy. Samoistność ta związana jest ze sposobem przenoszenia praw z weksla przez indos, polegającym tylko na odnotowaniu na odwrotnej części weksla stosownej formuły wskazującej nowego wierzyciela. W efekcie indosowania wystawca traci dokument wekslowy, ale nadal pozostaje dłużnikiem. Wraz z kolejnym indosowaniem liczba zobowiązanych dłużników znowu wzrośnie, a każdy z nich samoistnie odpowiada za zobowiązanie z weksla. Odpowiedzialność ta jest więc solidarna, a za zobowiązanie odpowiadają wszystkie osoby wskazane na wekslu, które zbyły go dalej.

Jak już wyżej wspomniano, przeniesienie praw z weksla następuje przez indos, czyli pisemne oświadczenie zbywcy (indosant) złożone na wekslu lub jego przedłużku. Pierwszy indos zawsze musi pochodzić od remitenta lub wystawcy weksla własnego. Do przeniesienia praw z weksla konieczne jest jego wydanie oraz istnienie nieprzerwanego szeregu indosów, polegającego na opieraniu swoich praw przez każdego z indosatariuszy na poprzednim indosie. Pełny indos zawiera najczęściej oświadczenie indosanta (zbywcy weksla) "ustępuje na zlecenie X (indosatariusza)” oraz podpis. Data nie jest konieczna, ale w przypadku ewentualnych późniejszych wątpliwości może okazać się przydatna. Prawo wekslowe dopuszcza również tzw. indos in blanco, ograniczający się tylko do podpisu indosanta. Nie określa on osoby indosatariusza, a każdy posiadacz weksla może wypełnić go własnym nazwiskiem, nazwiskiem innej osoby, indosować dalej weksel in blanco albo po prostu przekazać dokument weksla zaopatrzony w taki indos innej osobie bez dokonywania żadnych zapisów na wekslu. Jeżeli weksel zawiera klauzulę „nie na zlecenie” lub inną równoznaczną, to jego przeniesienie w drodze indosu jest niemożliwe. Prawa z weksla mogą zostać również przeniesione przez przelew (cesję) lub dziedziczenie.

Także sam weksel może mieć formę in blanco. Jest on celowo nieuzupełniony w chwili wystawienia lub nie posiada odpowiednich cech decydujących o jego ważności. Najczęściej związana z nim jest deklaracja (porozumienie) wekslowa, precyzująca w jaki sposób należy wypełnić brakujące elementy dokumentu w chwili emisji weksla. Dopiero wtedy powstanie zobowiązanie wekslowe osoby podpisanej na wekslu. Warto w tym momencie zauważyć, że podpis jakiejkolwiek innej osoby poza wystawcą na frontowej stronie dokumentu wekslowego uważany jest za poręczenie, a poręczyciel wekslowy (awalista) odpowiada także wtedy, gdy zobowiązanie osoby, za którą poręczył było nieważne, chyba że nieważność ta  wynika z przyczyny formalnej. Poręczyciel nie może też skutecznie odwołać udzielonego poręczenia. Poręczenie wekslowe zwane jest awalem i może obejmować całą sumę zobowiązania wekslowego lub tylko jego część. Zasadniczo umieszcza się je w dowolnej części weksla pisząc „poręczam”, „ręczę” lub „per aval” wraz z datą i podpisem awalisty. Awalista odpowiada tak samo, jak osoba za którą poręczył (awalant).

Wystawca weksla in blanco ponosi spore ryzyko związane z wypełnieniem weksla przez remitenta niezgodnie  z zawartym porozumieniem. Po puszczeniu takiego weksla w obieg dłużnik będzie miał niewielkie możliwości powoływania się na wypełnienie go niezgodnie z deklaracją, ponieważ chroniona będzie dobra wiara nabywcy weksla, chyba że ten nabył go w złej wierze lub nabywając go dopuścił się rażącego niedbalstwa.

Uregulowanie wierzytelności z weksla polega na zapłacie oznaczonej tam sumy wraz z ewentualnymi odsetkami i kosztami protestu. Weksel płatny jest w oznaczonym w nim dniu, za okazaniem, jeśli data płatności nie została oznaczona lub w pewien czas po przedstawieniu weksla dłużnikowi. Temu ostatniemu przysługuje prawo domagania się uczynienia przez posiadacza właściwej adnotacji na dokumencie wekslowym, poświadczającej zapłatę sumy dłużnej (pokwitowanie).

Roszczenia z weksla przeciwko dłużnikowi głównemu przedawniają się z upływem 3 lat, licząc od daty płatności, a jeśli ta nie została określona od daty przedstawienia weksla do zapłaty. Bieg terminu przedawnienia ulega przerwaniu na zasadach ogólnych określonych w Kodeksie cywilnym, tzn. przez każdą czynność przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym, przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia, a także przez uznanie roszczenia przez osobę, przeciwko której roszczenie przysługuje lub przez wszczęcie mediacji.

Weksel jest dość popularną formą zabezpieczania zobowiązań szczególnie w obrocie profesjonalnym. Zabezpiecza wykonanie umowy, spłacenie kredytu i chroni przed nieuczciwa konkurencją. Jego podstawową zaletą jest szybkość dochodzenia zabezpieczonych nim roszczeń powiązana z cechami tego rodzaju zobowiązań (abstrakcyjny charakter, solidarność dłużników, łatwość zbycia itd.). W oparciu o sam dokument wekslowy sąd wydaje nakaz zapłaty, umożliwiający szybka egzekucję roszczeń. Od 1 stycznia 2007 roku nie ma opłaty skarbowej za wystawianie weksli oraz zniesiono urzędowe blankiety wekslowe.   

               Paweł Chrząszcz