Świadczenie nienależne.

Ze spełnieniem świadczenia, które jest nienależne mamy do czynienia wtedy, kiedy w majątku jednej osoby dochodzi do przysporzenia materialnego kosztem majątku drugiej osoby. Tak więc musi wystąpić sytuacja, w której jakiś podmiot staje się wzbogacony, co pozostaje w związku ze zubożeniem materialnym innego podmiotu.

Nienależne świadczenie jest szczególnym przypadkiem bezpodstawnego wzbogacenia, o którym traktują artykuły tytułu V Księgi zobowiązań Ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 roku Kodeks Cywilny (Dz.U.1964.16.93 ze zm.). Podstawowe znaczenie dla tej kwestii ma art. 410 §2 k.c., który stanowi:

„Świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia”

Zubożenie jednego podmiotu i wzbogacenie drugiego jest konsekwencją działań spełniającego świadczenie (solvens) na rzecz odbiorcy świadczenia (accipiens). Z opisywaną sytuacją mamy do czynienia w przypadku kiedy:

1) zobowiązanie nie istnieje – strony stosunku nigdy nie były wobec siebie zobowiązane do świadczenia na mocy umowy, orzeczenia sądu lub organu, przepisu prawnego lub były, ale solvens spełnił świadczenie ponad wymiar swojego zobowiązania – np. omyłkowo zapłacił za daną rzecz dwa razy.

2) odpadła podstawa prawna świadczenia – taka sytuacja zajdzie w przypadku, kiedy strony co prawda łączył stosunek zobowiązaniowy, jednak jego podstawa straciła skuteczność np. w wyniku uchylenia się od skutków prawnych złożonego oświadczenia woli, odwołania darowizny, nadejścia terminu końcowego lub ziszczenia się warunku rozwiązującego

3) nieosiągnięcie zamierzonego celu świadczenia – zubożony spełnia świadczenie na poczet przyszłego stosunku zobowiązaniowego, w celu jego zawiązania i który stałby się podstawą owego świadczenia, jednak do takiego skutku nie doszło.

4) nieważność czynności prawnej – jest to sytuacja, w której stosunek prawny jest nieważny od początku z mocy prawa (nieważność bezwzględna) co może być wywołane np. sprzecznością treści danej czynności z przepisami prawa lub zasadami współżycia społecznego, brakiem odpowiedniej formy dokonania czynności (rygor nieważności), brakiem świadomości lub swobody wyrażenia woli przez jedną ze stron stosunku zobowiązaniowego lub jej brakiem zdolności do czynności prawnych.

Zubożonemu podmiotowi przysługuje roszczenie względem wzbogaconego o wydanie korzyści w naturze lub zapłatę jej równowartości.

Patryk Hatak