Alimenty po rozwodzie.

Orzeczenie rozwodu powoduje ustanie ogółu praw i obowiązków istniejących dotychczas pomiędzy małżonkami i wynikających ze wspólnego pożycia. Jednakże małżonek rozwiedziony, który nie jest wyłącznie winny rozkładowi pożycia i znajduje się w niedostatku może ubiegać się o alimenty od drugiego małżonka. Świadczeń takich można domagać się już podczas rozprawy rozwodowej, ale nie jest wykluczone dochodzenie ich w odrębnym procesie.

Utrzymanie pomiędzy małżonkami tej materialnej więzi, pomimo zerwania wszystkich innych podyktowana jest zasadami współżycia społecznego. Nie pozwalają one bowiem na pozostawienie jednego z małżonków, który w czasie trwania małżeństwa nie zajmował się gromadzeniem środków materialnych, ale przyczyniał się do zaspokajania potrzeb rodziny swoimi osobistymi staraniami, w niedostatku. Przyznanie świadczeń będzie jednak uzależnione od spełnienia kilku przesłanek.

Kodeks Rodzinny i Opiekuńczy na pierwszym miejscu wymienia tu sytuację materialną osoby uprawnionej i zobowiązanej do alimentacji. Owa sytuacja majątkowa to po prostu stosunek ilości środków danej osoby potrzebnych do zaspokojenia uzasadnionych potrzeb do rzeczywistej ilości środków, jakimi ona dysponuje, wykorzystując efektywnie swoje możliwości zarobkowe i majątkowe. Wynika z tego, że poprzez pogorszenie sytuacji materialnej rozumieć należy zwiększenie się usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego lub zmniejszenie się jego możliwości zarobkowych i majątkowych. Konieczne więc będzie zawsze dokładne rozpatrzenie sytuacji w jakiej znalazł się małżonek po rozwiązaniu małżeństwa, ponieważ wysokość świadczeń alimentacyjnych musi zapewniać godziwą egzystencję i zaspokajać potrzeby materialne i niematerialne małżonka odpowiednio do całokształtu ocenianej sytuacji.

Dodatkową przesłanką orzeczenia alimentów jest wina.  Obowiązek alimentacyjny pomiędzy małżonkami powiązany jest ściśle z ponoszeniem winy za rozkład wspólnego pożycia. Beneficjentem tego obowiązku nigdy nie może zostać małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia, natomiast możliwe jest orzeczenie świadczenia, gdy oboje małżonkowie zostaną uznani za winnych lub niewinnych zaistniałej sytuacji rozpadu małżeństwa. Istotne jest, że źródłem obowiązku alimentacyjnego nie jest rozwód jako taki, ale fakt wcześniejszego istnienia małżeństwa. Zawierając małżeństwo małżonkowie zobowiązali się do wzajemnej pomocy, a późniejsze alimenty stanowią niejako kontynuację tego obowiązku.

Orzeczenie alimentów pomiędzy małżonkami możliwe jest tylko wtedy, gdy sytuacja majątkowa jednego z nich pogorszyła się, czyli że z różnych powodów nie jest już w stanie zaspokoić swoich potrzeb. Jak wielokrotnie podkreślano w orzeczeniach sądowych, nie chodzi tu o sytuację, gdzie wyrównywana jest stopa życiowa małżonka uprawnionego do poziomu życia i sytuacji materialnej małżonka zobowiązanego, a jedynie o zapewnienie godnego życia małżonkowi, u którego nastąpiło znaczące pogorszenie się sytuacji materialnej po rozwodzie. Przyznane od drugiego małżonka środki finansowe mają na celu zaspokojenie usprawiedliwionych potrzeb byłego współmałżonka, chociażby ten nie znajdował się w niedostatku.  Jeżeli sytuacja materialna zobowiązanego małżonka na to pozwala, jego wsparcie materialne nie powinno ograniczać się tylko do tego, ale również zapewnić życie na  bardziej dostatnim poziomie.

Kodeks Rodzinny i Opiekuńczy wprowadził dwie przyczyny powodujące wygaśnięcie powyższego obowiązku. Pierwszą jest zawarcie małżeństwa przez małżonka uprawnionego. Wygaśniecie obowiązku łożenia na byłego małżonka jest wtedy całkowicie niezależne od winy lub jej braku po stronie małżonka zobowiązanego i ostateczne. Nawet gdyby to drugie małżeństwo rozpadło się, świadczenie alimentacyjne nie zostanie przywrócone. Drugą przyczynę stanowi upływ czasu. Po 5 latach od orzeczenia rozwodu obowiązek wygasa. Termin ten jest jednak prawnie skuteczny tylko wtedy, gdy małżonek zobowiązany do świadczeń nie został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia. W wyjątkowych okolicznościach 5-letni termin może zostać przedłużony na czas określony lub nieokreślony. Owe wyjątkowe okoliczności mogą wystąpić zarówno po stronie małżonka uprawnionego jak i zobowiązanego.

Omówione powyżej zasady przyznawania świadczeń alimentacyjnych pomiędzy byłymi małżonkami znajdą analogiczne zastosowanie także przy unieważnieniu małżeństwa i separacji, uwzględniając oczywiście specyfikę tych instytucji.

Paweł Chrząszcz