Dla kogo list żelazny?

List żelazny to specjalny dokument zapewniający podejrzanemu lub oskarżonemu wolność do czasu prawomocnego zakończenia postępowania. W pewnym sensie jest on umową zawieraną pomiędzy sądem okręgowym a oskarżonym przebywającym poza granicami kraju. Oskarżony zobowiązuje się w niej do stawiennictwa przed organami wymiaru sprawiedliwości na każde wyraźne ich żądanie oraz do przestrzegania innych warunków tego porozumienia. Chodzi tu przede wszystkim o pozostawanie w miejscu wyznaczonego pobytu i nieopuszczanie go bez zgody sądu. Co oczywiste, oskarżony nie może też w żaden bezprawny sposób wpływać na przebieg postępowania, np. poprzez zastraszanie świadków czy skłanianie wezwanych do składania fałszywych zeznań lub wyjaśnień.

Instytucja listu żelaznego wprowadzona została do polskiej procedury karnej, aby nakłonić podejrzanego czy oskarżonego przebywającego za granicą do stawiennictwa przed polskim wymiarem sprawiedliwości, a przez to uniknąć kosztownej i skomplikowanej procedury ekstradycyjnej. Z wydaniem listu żelaznego może być połączone zastosowanie środka zapobiegawczego w postaci poręczenia majątkowego i jest to jedyny środek zapobiegawczy możliwy do zastosowania w takich okolicznościach. Oskarżony lub podejrzany nie może jednak uważać się za bezkarnego. Zastosowanie innego środka zapobiegawczego, z tymczasowym aresztowaniem włącznie, jest jak najbardziej dopuszczalne, gdyby osoba ta popełniła inne przestępstwo niż to, w związku z którym uzyskała powyższy glejt.

Organem właściwym do wydania listu żelaznego jest sąd okręgowy miejscowo właściwy, tzn. w którego okręgu znajduje się sąd rejonowy rozpoznający sprawę lub gdzie sąd okręgowy jest właściwy do rozpoznania sprawy o konkretny czyn zabroniony. Wydawany jest on zawsze w formie postanowienia. W takim samym trybie odmawia się jego wydania. Decyzja sądu w przedmiocie listu żelaznego jest niezaskarżalna. Jedynymi wyjątkami będą tutaj odwołanie listu żelaznego i przepadek wartości majątkowych z poręczenia, na które można złożyć zażalenie.

O przyznanie listu żelaznego musi zwrócić się sam oskarżony przebywający za granicą. Nie jest przy tym konieczne, aby pobyt ten miał charakter stały. Nieistotne jest też posiadane obywatelstwo lub jego brak. Wynika z tego, że gwarancja odpowiadania z tzw. wolnej stopy nie może zostać udzielona osobie przebywającej na terytorium Polski lub ukrywającej się przed organami ścigania, ponieważ nie wiadomo wtedy gdzie dana osoba przebywa. Oskarżony w swoim oświadczeniu powinien wyznaczyć termin stawiennictwa przed sądem lub prokuratorem, ale nie ma on charakteru wiążącego. Dodatkowo musi wskazać miejsce w kraju, gdzie będzie on przebywał i którego nie będzie mu wolno opuścić oraz nadmienić, że zamierza stosować się do obowiązków nałożonych na niego.

Warto pamiętać też, że bezwzględną przesłanką wykluczającą wydanie listu żelaznego jest wystosowany wniosek o ekstradycję, ponieważ koniecznie trzeba do niego dołączyć odpis postanowienia o tymczasowym aresztowaniu. Tylko wtedy, gdy wniosek o ekstradycję zostanie wycofany możliwe jest wydanie listu. Sąd zobowiązany jest poinformować oskarżonego o nałożonych na niego obowiązkach i skutkach ich nieprzestrzegania. Procesowe oddziaływanie listu kończy się w chwili prawomocnego zakończenia postępowania. Ustają wtedy dla oskarżonego skutki jego wydania. Analogiczne konsekwencje wywoła niezastosowanie się oskarżonego do nałożonych obowiązków.

Mimo obustronnych korzyści jakie niesie za sobą instytucja listu żelaznego środek ten jest nadal bardzo mało popularny. Sądy rzadko go stosują, a oskarżeni oczekują, że to sąd wystąpi do nich z propozycją wydania listu żelaznego. Powracającym do Polski z glejtem przypominamy nie tylko o konieczności przestrzegania obowiązków, ale przede wszystkim o posiadaniu stosownego postanowienia sądu przy sobie, gdyż jego brak może spowodować uruchomienie wszystkich procedur, których wnioskujący o list żelazny niewątpliwie chciał uniknąć.

Paweł Chrząszcz