Jak podzielić spadek?

Dział spadku to chyba najtrudniejszy, a na pewno najbardziej konfliktowy moment podziału masy spadkowej. Aby móc podzielić się spadkiem trzeba najpierw ustalić, kto ma prawa do tego spadku. Konieczne jest więc uzyskanie stwierdzenia nabycia spadku (z sądu) lub poświadczenia dziedziczenia (od notariusza). W każdym z tych dokumentów określony zostanie krąg spadkobierców oraz przysługująca im część spadku.

Celem postępowania działowego jest fizyczny podział majątku spadkowego z wydzieleniem sched przysługujących poszczególnym spadkobiercom, a także rozliczenie masy spadkowej pomiędzy spadkobiercami poprzez zniesienie współwłasności i ewentualne wyznaczenie zobowiązanych i uprawnionych do spłat. Dział spadku może zostać dokonany w drodze umowy między spadkobiercami lub w wyniku postępowania sądowego.

Jeżeli pomiędzy uprawnionymi do spadku istnieje zgoda co do zasad podziału masy spadkowej można dokonać tego, podpisując odpowiednią umowę. Umowny dział spadku może obejmować cały spadek lub tylko jego część. Stronami takiej umowy są wszyscy współspadkobiercy, a brak któregokolwiek z nich powoduje nieważność umowy. Trzeba o tym pamiętać w szczególności wtedy, gdy któryś spadkobierca zbył swój udział spadkowy innej, obcej osobie. Przed zawarciem umowy powinno się wspólnie z innymi spadkobiercami przeprowadzić rozliczenie co i komu zostanie przyznane oraz na jakie części rozłoży się odpowiedzialność za długi spadkowe.  Forma takiego sposobu przyznania własności poszczególnych przedmiotów jest dowolna, jednakże gdyby masa spadkowa obejmowała nieruchomość umowa musi zostać zawarta jako akt notarialny, a w sytuacji dziedziczenia przedsiębiorstwa niezbędna jest forma pisemna z podpisami notarialnie poświadczonymi. Także tylko od woli stron zależeć będzie treść umowy, ale powinna ona przynajmniej wskazywać wartość spadku i sposób jego podziału.

W przypadku, gdy nie ma zgody pomiędzy spadkobiercami w kwestii podziału spadku konieczne jest zwrócenie się po pomoc do sądu. Chodzi tu o sąd ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy, a jeżeli nie można tego ustalić, to sąd położenia majątku spadkowego. Wniosek o wszczęcie postępowania może złożyć każdy ze spadkobierców oraz nabywca udziału w spadku. Powinien on określać wszystkie aktywa i pasywa spadku, chyba że wcześniej sporządzony został inwentarz spadku. Sąd może domagać się złożenia wyjaśnień przez spadkobierców, dotyczących majątku spadkowego oraz powinien w miarę możliwości przystać na zaproponowane podziały w części nie rodzącej konfliktów. Po ustaleniu składu i wartości majątku sąd dokona podziału, który może być podziałem fizycznym, cywilnym lub polegać na przyznaniu poszczególnych przedmiotów pewnym spadkobiercom z obowiązkiem spłaty pozostałych. Najprostszym rozwiązaniem jest podział fizyczny, gdzie poszczególne rzeczy wchodzące w skład masy spadkowej przydzielane są konkretnym osobom. Podział cywilny może stwarzać pewne problemy, gdy jesteśmy zainteresowani indywidualnie oznaczonymi przedmiotami, ponieważ sprowadza się on do sprzedaży przedmiotów i podziale uzyskanej w ten sposób kwoty. O sposobie podziału spadku decyduje sąd, ale gdy strony zgodnie zawnioskują rodzaj podziału,  jest on tym wnioskiem związany, chyba że występuje sprzeczność z zasadami współżycia społecznego lub naruszenie uzasadnionego interesu osób uprawnionych.

Od momentu działu spadku przestaje on istnieć jako całość (tzw. masa spadkowa). Ma to istotne znaczenie z punktu widzenia odpowiedzialności za długi spadkowe. Teraz spadkobiercy nie odpowiadają już solidarnie, ale każdy z nich stosunkowo w zależności od wielkości przysługującego mu udziału.

Paweł Chrząszcz