Jawność rozprawy w procesie karnym.

Zgodnie z art. 355 Kodeksu postępowania karnego, rozprawa odbywa się jawnie. Ograniczenia jawności określa ustawa. Jak słusznie zauważa T. Grzegorczyk „jawność, umożliwiająca społeczną kontrolę działalności sądów, sprzyjać ma w założeniu zarówno niezawisłości i bezstronności sędziów, jako że działają oni właśnie pod kontrolą społeczną, jak i kształtowaniu w społeczeństwie poszanowania dla prawa i wzmocnieniu poczucia sprawiedliwości wśród obywateli” (komentarz elektroniczny Lex do art. 355 k.p.k.).

W rozprawie mogą uczestniczyć poza osobami biorącymi udział w postępowaniu tylko osoby pełnoletnie, nieuzbrojone. Z ważnych względów przewodniczący może zezwolić na obecność na rozprawie osobom małoletnim, a także osobom, które są obowiązane do noszenia broni (np. policjanci). W rozprawie nie mogą natomiast uczestniczyć osoby, które znajdują się w stanie nie licującym z powagą sądu (np. będące w stanie nietrzeźwości).

Czasami w rozprawie chcą uczestniczyć przedstawiciele radia czy telewizji, a także dokonywać utrwalenia obrazu i dźwięku (najczęściej ma to miejsce wówczas, gdy przed sądem toczy się sprawa szczególnie bulwersująca lub interesująca opinię publiczną). W takich przypadkach, sąd może zezwolić w/w przedstawicielom na utrwalanie obrazu i dźwięku, gdy przemawia za tym uzasadniony interes społeczny, dokonywanie tych czynności nie będzie utrudniać prowadzenia rozprawy, a ważny interes uczestnika postępowania temu się nie sprzeciwia. Jednocześnie, sąd może określić warunki na których media będą mogły korzystać z powyższego uprawnienia.

Jeżeli nie przemawia przeciw temu wzgląd na prawidłowość postępowania, sąd na wniosek strony wyraża zgodę na utrwalenie przez nią przebiegu rozprawy za pomocą urządzenia rejestrującego dźwięk.

Ustawa przewiduje również przypadki, w których rozprawa jest niejawna. Ma to miejsce w przypadku:

1)   wniosku prokuratora o umorzenie postępowania z powodu niepoczytalności sprawcy i zastosowanie środka zabezpieczającego,

2)   sprawy o pomówienie lub znieważenie; na wniosek pokrzywdzonego rozprawa odbywa się jednak jawnie.

Sąd może również wyłączyć jawność w całości lub części, jeżeli jawność mogłaby:

1)   wywołać zakłócenie spokoju publicznego,

2)   obrażać dobre obyczaje,

3)   ujawnić okoliczności, które ze względu na ważny interes państwa powinny być zachowane w tajemnicy,

4)   naruszyć ważny interes prywatny.

Sąd wyłącza jawność całości lub części rozprawy także na żądanie osoby, która złożyła wniosek o ściganie. Sąd może wyłączyć jawność całości albo części rozprawy, jeżeli choćby jeden z oskarżonych jest nieletni lub na czas przesłuchania świadka, który nie ukończył 15 lat.

Jeżeli sąd wyłączył jawność na rozprawie, oprócz osób biorących udział w postępowaniu, na sali sądowej mogą znajdować się  po dwie osoby wskazane przez oskarżyciela publicznego, oskarżyciela posiłkowego, oskarżyciela prywatnego i oskarżonego. Jeżeli jest kilku oskarżycieli lub oskarżonych, każdy z nich może żądać pozostawienia na sali rozpraw po jednej osobie.

Jeżeli rozprawa odbywa się w wyłączeniem jawności, przewodniczący poucza obecnych o obowiązku zachowania w tajemnicy i uprzedza o skutkach niedopełnienia tego obowiązku.

Jeżeli został zgłoszony wniosek o wyłączenie jawności, to z chwilą jego zgłoszenia rozprawa w zakresie tego wniosku odbywa się z wyłączeniem jawności, jeżeli wnosi o to strona lub sąd uzna to za potrzebne.

Jawne jest natomiast ogłoszenie wyroku. Jeżeli jednak jawność rozprawy wyłączono w całości lub w części, przytoczenie powodów wyroku może nastąpić również z wyłączeniem jawności w całości lub w części.

Maksymilian Szeląg-Dylewski