Karcenie małoletnich jako kontratyp pozaustawowy.

Temat przemocy fizycznej w rodzinie jest tematem trudnym. Pamiętajmy o tym, że z jednej strony ustawy, umowy międzynarodowe i Konstytucja RP zabraniają stosowania kar cielesnych, z drugiej jednak w polskim prawie karnym istnieje instytucja kontratypów, do których zaliczone jest m.in. karcenie dzieci.

Kontratyp karcenia małoletnich należy do grupy kontratypów pozaustawowych; koncepcji wyłączającej bezprawność czynu, która ustalona została w drodze praktyki wymiaru sprawiedliwości i sformułowana w drodze poglądów doktryny w pozakodeksowej części prawa karnego. Uzasadnieniem istnienia takiego rodzaju kontratypów jest dynamika zmian w zakresie warunków życia, usprawiedliwione potrzeby i oczekiwania społeczne.

Igor Andrejew uznawał, iż karcenie nieletnich jest dopuszczalne (tzn. nie stanowi czynu zabronionego) pod warunkiem, iż:

1. Odbywa się wobec osoby niepełnoletniej w stosunkach rodzinnych (a nie np. służbowych);
2. Uprawnieni do karcenia są tylko rodzice lub opiekunowie (co do zasady) i to wyłącznie rodzice posiadający władzę rodzicielską;
3. Ma cel wychowawczy (wystarczy subiektywna ocena karcącego, że działa w takim celu), o odziaływaniu społecznie dodatnim;
4. Jest sprawiedliwe (zawsze powinno łączyć się z przekonaniem karcącego o winie, powinno być powiązane z konkretnym zachowaniem się karconego);
5. Nie zagraża zdrowiu psychicznemu i fizycznemu małoletniego;
6. Jest wykonywane w sposób zwyczajowo przyjęty w danym środowisku, powinno mieścić się w regułach wychowania uzgodnionych w rodzinie między ojcem i matką dziecka; [I.Andrejew, „Oceny prawne karcenia nieletnich”, Warszawa 1964.]

Podkreślenia jednak wymaga fakt, iż wprowadzenie nowelizacją art. 96(1) KRiO, stanowiącego iż osobom wykonującym władzę rodzicielską oraz sprawującym opiekę lub pieczę nad małoletnim zakazuje się stosowania kar cielesnych, powoduje, iż kontratyp karcenia został wyłączony w stosunku do przestępstwa naruszenia nietykalności cielesnej (art. 217 KK) oraz naruszenia czynności narządu ciała na okres nie dłużej niż 7 dni (art. 157 § 2 KK) .

Artykuł 96(1) KRiO usunął wszelkie wątpliwości co do dopuszczalności stosowania wobec małoletnich kar fizycznych - w ramach pozaustawowego kontratypu karcenia. Niemożliwe jest powołanie się na karcenie wyłączające bezprawność w przypadku naruszenia nietykalności cielesnej małoletniego lub naruszenia czynności jego narządu ciała na okres poniżej 7 dni. Tym samym czyny te będą musiały zostać uznane za bezprawne, nawet jeśli zostały dokonane w ramach „rodzicielskiego karcenia”.

Pamiętać przy tym należy, iż stosowanie kar cielesnych wobec dzieci nie może przekładać się bezpośrednio na zagadnienie kontratypu karcenia małoletnich, bowiem kontratyp ten ma o wiele szerszy zakres niż „klaps” dany dziecku za niewłaściwe zachowanie, obejmuje bowiem także szereg innych naruszeń norm prawa karnego dokonywanych przez rodziców, które uznajemy jednak za społecznie i wychowawczo uzasadnione.

Dopuszczalne jest powołanie się na tę okoliczność wyłączającą bezprawność czynu w przypadkach karcenia wypełniającego znamiona takich przestępstw, jak: pozbawienie wolności małoletniego, zmuszenie małoletniego do określonego zachowania, naruszenie tajemnicy korespondencji itp. Katalog tych czynów nie jest zamknięty. Warunkiem skutecznego powołania się na wyłączenie bezprawności tego typu zachowań wobec małoletniego będzie nadal spełnienie ustalonych przez judykaturę i doktrynę prawa karnego przesłanek.

Maciej Stępień