Kiedy następuje zatarcie skazania?

Kwestie związane z eliminacją negatywnych skutków skazania za popełnione przestępstwo, po realizacji zasądzonej kary reguluje rozdział XII ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny. Pamiętać należy, iż skazanie sprawcy przestępstwa pociąga za sobą nie tylko skutki bezpośrednio związane z zasądzoną karą. Warto w tym miejscu wskazać, iż zazwyczaj osoby które odbywały karę pozbawienia wolności spotykają się z daleko idącą stygmatyzacją ze strony społeczeństwa, co nierzadko prowadzi do problemów ze znalezieniem pracy, uniemożliwia wykonywanie niektórych zawodów oraz zajmowanie określonych stanowisk.

Zgodnie z art. 106 k.k., z chwilą zatarcia skazania uważa się je za niebyłe, a wpis o skazaniu usuwa się z rejestru karnego. Przyjmując taką fikcję prawną ustawodawca uznał, iż skazanie zatarte nie może rodzić żadnych konsekwencji prawnych, nikt też nie może ograniczać praw osoby, której skazanie uległo zatarciu. Taka osoba może wręcz twierdzić, iż jest osobą niekaraną, a także żądać usunięcia adnotacji o skazaniu z dokumentów oraz rejestrów.

Zatarcie skazania może nastąpić :

- z mocy prawa (po upływie określonego czasu),

- na skutek decyzji sądu (wykreślenie na wniosek skazanego),

- na skutek decyzji Prezydenta RP (jako akt łaski).

W przypadku skazania na karę pozbawienia wolności, na karę 25 lat pozbawienia wolności lub dożywotniego pozbawienia wolności (pamiętać należy, iż są to odrębne kary przewidziane w kodeksie) zatarcie skazania następuje z mocy prawa z upływem 10 lat od wykonania lub darowania kary albo od przedawnienia jej wykonania. W przypadku dożywocia kodeks wskazuje, iż następuje to z upływem 10 lat od uznania kary za wykonaną, a nie jej wykonania, gdyż co do zasady kara ta kończy się wraz ze śmiercią skazanego. 

W przypadku skazania na grzywnę albo karę ograniczenia wolności, zatarcie skazania następuje z mocy prawa z upływem 5 lat od wykonania lub darowania kary albo od przedawnienia jej wykonania. Natomiast w przypadku odstąpienia od wymierzenia kary, zatarcie skazania z mocy prawa następuje już  z upływem roku od wydania prawomocnego orzeczenia. Jeżeli orzeczono środek karny, zatarcie skazania nie może nastąpić przed jego wykonaniem, darowaniem albo przedawnieniem jego wykonania, (wyjątkiem. wobec którego nie stosuje się powyższej karencji jest  obowiązek naprawienia szkody). Jednocześnie w przypadku zawieszenia wykonania kary na okres próby, zatarcie skazania następuje z mocy prawa z upływem 6 miesięcy od zakończenia wyznaczonego okresu próby.

Zatarcie skazania następuje również w przypadku wprowadzenia ustawy depenalizującej, czyli takiej, zgodnie z którą czyn objęty wyrokiem nie jest już zabroniony pod groźbą kary.

Powyższe okresy wymagane do zatarcia skazania mogą jednak zostać skrócone na wniosek skazanego. Jeżeli sąd przychyli się do takiego wniosku skazanego na karę pozbawienia wolności, zarządzane jest zatarcie skazania już po upływie 5 lat, jeżeli skazany w tym okresie przestrzegał porządku prawnego, a wymierzona kara pozbawienia wolności nie przekraczała 3 lat. Natomiast w przypadku skazania na karę grzywny lub ograniczenia wolności, na wniosek skazanego sąd może zarządzić zatarcie skazania już po upływie 3 lat.

Wyjątkiem od przedstawionych powyżej zasad jest brak możliwości zatarcia skazania wobec osoby skazanej za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej i obyczajności, bez warunkowego zawieszenia na okres próby, jeżeli pokrzywdzony był małoletnim poniżej lat 15. W takim wypadku wyjątkowa stygmatyzacja jest jak najbardziej uzasadniona.

Maciej Stępień