Kiedy skazany może starać się o umorzenie grzywny?

Artykuł 51 Kodeksu karnego wykonawczego (k.k.w.) przewiduje możliwość umorzenia skazanemu grzywny w całości lub w części. Muszą być jednak spełnione następujące przesłanki:

1) skazany nie może uiścić grzywny;

2) przyczyny niemożności uiszczenia grzywny są niezależne od skazanego;

3) niemożliwe lub niecelowe okazało się wykonanie kary grzywny w innej drodze;

4) zachodzi szczególnie uzasadniony wypadek.

Uwzględnienie wniosku o umorzenie grzywny przez sąd, wymaga uznania, że po wydaniu wyroku nastąpiła istotna zmiana sytuacji majątkowej, osobistej lub rodzinnej skazanego (tak Sąd Apelacyjny w Poznaniu w postanowieniu z dnia 14 września 2011 r. II AKzw 865/11). Sąd nakładający grzywnę musiał stać na przekonaniu, że sprawca będzie mógł grzywnę uiścić lub, że będzie ją można ściągnąć w drodze egzekucji. Uwzględnienie powyższego wniosku jest wynikiem oceny przeciwnej.

Jak wskazał Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia z dnia 1 września 2010 r. IV KK 133/10 przed wydaniem postanowienia o umorzeniu grzywny, sąd musi zbadać czy:

- zachodzą przesłanki do całkowitego lub częściowego umorzenia kary grzywny, w szczególności poprzez procesowe sprawdzenie okoliczności faktycznych podawanych przez skazanego.

- niemożność uiszczenia grzywny jest następstwem przyczyn niezależnych od skazanego. Muszą to być okoliczności, na które skazany nie miał wpływu. Dlatego sytuacje w których skazany celowo doprowadził do pogorszenia swojej sytuacji materialnej nie uzasadnia umorzenia grzywny. W orzecznictwie jako przypadki niezawinione wskazuje się m.in. takie zdarzenie w sytuacji skazanego lub jego najbliższej rodziny  przy którym uiszczenie grzywny byłoby nadmiernie represyjne i niesprawiedliwe w odczuciu społecznym. W orzecznictwie wskazuje się na zdarzenia takie jak klęska żywiołowa (np. pożar, powódź, inna katastrofa lub ciężka choroba, ciężkie kalectwo). Okoliczności te w istotny sposób pogarszają sytuację majątkową skazanego i jego rodziny a także poważnie wpływają na ich egzystencję;

- sąd bada również czy niemożność lub niecelowość wykonania kary grzywny odnosi się do wszystkich form jej wykonania wymienionych w kodeksie, a więc: „egzekucji, odroczenia ściągnięcia lub rozłożenia na raty, pracy społecznie użytecznej, zastępczej kary pozbawienia wolności (łącznie z możliwością warunkowego zawieszenia jej wykonania). Umarzając w całości lub części grzywnę, sąd jest obowiązany wykazać, w oparciu o jakie przesłanki doszedł do wniosku, iż wykonanie grzywny w żadnej z wymienionych form nie jest możliwe lub celowe” (Z. Hołda, komentarz elektroniczny lex do art. 51 k.k.w.);

- sąd musi najpierw ustalić czy istnieje możliwość wyegzekwowania grzywny. Niemożność uiszczenia grzywny musi mieć charakter trwały, czyli nawet odroczenie ściągnięcia grzywny albo rozłożenie jej na raty będzie nieskuteczne. Należy również dokonać urzędowej weryfikacji sytuacji majątkowej skazanego (może się okazać, że skazany wykonywał pracę zarobkową, posiada oszczędności).

Widać zatem, że postanowienie o umorzeniu grzywny stanowi ultima ratio. Umorzenie stanowi bowiem wyjątek od przewidzianego w prawie obowiązku uiszczania grzywny. Stąd też uchylanie się skazanego od tego obowiązku, a także podejmowanie działań mających na celu utrudnienie wyegzekwowania tego obowiązku powinno skutkować odmową umorzenia grzywny. Na postanowienie w przedmiocie umorzenia grzywny przysługuje zażalenie.

Maksymilian Szeląg-Dylewski