Kiedy zlecenie jest podstawą do ustalenia stosunku pracy?

Zgodnie z art. 22 Kodeksu pracy przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca - do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem.

Jednocześnie nie jest dopuszczalne zastąpienie umowy o pracę umową cywilnoprawną przy zachowaniu warunków wykonywania pracy.

Wiele osób czytających powyższe dwa akapity zapewne zada sobie pytanie: skoro przepisy wyraźnie mówią, że nie można zastępować stosunku pracy umową cywilno-prawną to dlaczego większość obecnych umów to zlecenia, pogardliwie nazywane umowami „śmieciowym”?

Otóż warto pamiętać, iż zgodnie z Kodeksem cywilnym przyjmujący zlecenie zobowiązuje się do wykonania czynności, która została tą  umową objęta. Nie obowiązuje go podporządkowany sposób wykonywania pracy,  stosowanie się do ogólnie przyjętej dyscypliny pracy, dyspozycyjność,  przyjmowanie kar porządkowych.   

Potwierdza to utrwalona linia orzecznictwa Sądu Najwyższego: „przy ocenie charakteru stosunku prawnego łączącego strony (umowa o pracę; umowa zlecenia) należy uwzględniać specyfikę funkcjonowania podmiotu zatrudniającego. Umowa zlecenia z reguły określa rodzaj wykonywanych czynności i w zasadzie nie może polegać na pozostawaniu w dyspozycji zlecającego i wykonywaniu stosownie do jego potrzeb czynności zlecanych na bieżąco”.

Jednocześnie faktyczny rodzaj stosunku zawartego przez strony determinuje wiele czynników. Podstawą w tym wypadku jest przede wszystkim zgodna wola stron, znajdująca odzwierciedlenie w treści zawartej umowy. Warto wskazać ponadto, iż o ile wola stron jest podstawą do ustalenia stosunku, to nie mniej ważne jest również faktyczne wypełnienie warunków umowy. Jak wskazał SN  w Postanowieniu z dnia 14 lutego 2008 r. (sygn. akt I UK 326/2007) sam fakt, iż oświadczenia stron umowy zawierają wskazane w art. 22 k.p. formalne elementy umowy o pracę, nie oznacza, że taka umowa jest ważna.

O tym, czy strony łączy stosunek pracy, rozstrzygają warunki, w jakich praca jest wykonywana:

 - na rzecz pracodawcy,

- pod jego kierownictwem,

- w czasie i miejscu przez pracodawcę wskazanym.

- za wynagrodzeniem

Dodatkowymi czynnikami są przysługujące pracownikowi dodatkowe uprawnienia wynikające z umowy. Przykładowo, skoro pracownik zatrudniony na podstawie umowy zlecenie może korzystać z płatnego urlopu to mamy do czynienia z przesłankami przemawiającymi za faktycznym zawarciem stosunku pracy.

Niestety, obecnie wśród pracodawców wyrobiło się (błędne) przeświadczenie, iż zawierając z pracownikiem umowę zlecenie obniżają koszty własne jednocześnie zachowując możliwość dyscyplinowania i podporządkowania zleceniobiorcy zgodnie z przepisami obowiązującymi innych pracowników. Dlatego też warto przypomnieć, że Zleceniodawca nie wydaje Zleceniobiorcy poleceń służbowych, ma ponadto ograniczone możliwości decydowania o miejscu i czasie wykonywanego świadczenia. W innym przypadku Pracodawca naraża się na uznanie danego stosunku umownego za stosunek pracy. 

Maciej Stępień