Kolizja testamentów.

Istotą testamentu, jako rozrządzenia spadkodawcy  na wypadek śmierci jest fakt, że dopóki testator żyje, dokument taki nie wywołuje żadnych skutków prawnych, a uzyskuje moc dopiero z chwilą śmierci osoby, która go sporządziła. Wynika z tego, że spadkodawca może w każdej chwili testament odwołać. Może to nastąpić poprzez naniesienie na niego zmian, zniszczenie lub pozbawienie cech, od których zależy jego ważność, a także przez sporządzenie nowego testamentu. W tym miejscu może pojawić się jednak problem – co zrobić w sytuacji, kiedy istnieje kilka testamentów, sporządzonych przez jedną osobę? Odpowiedź brzmi: to zależy.

Możemy mieć do czynienia z sytuacją, kiedy spadkodawca po namyśle stwierdza, iż chce dokonać innego rozrządzenia. Sporządza w tym celu własnoręcznie nowy testament, opatruje go datą i podpisem – w treści natomiast nie odwołuje poprzedniego. W tej sytuacji odpowiedź daje nam wprost art. 947 Kodeksu cywilnego, zgodnie z którym: „jeżeli spadkodawca sporządził nowy testament nie zaznaczając w nim, że poprzedni odwołuje, ulegają odwołaniu tylko te postanowienia poprzedniego testamentu, których nie można pogodzić z treścią nowego testamentu”. Może zatem dojść do dziedziczenia na podstawie obu testamentów. Testamenty mogą się także wzajemnie uzupełniać, gdyż spadkodawca mógł po prostu zapomnieć zawrzeć jakiegoś postanowienia w pierwotnym rozrządzeniu, a zamiast sporządzać cały dokument od nowa, spisał drugi. Jeśli zaś oba testamenty są w całości ze sobą sprzeczne – ważnym testamentem jest ten najbardziej aktualny, ponieważ wynika z niego jasno, że wszystkie postanowienia poprzedniego testamentu ulegają odwołaniu.

Problematycznym faktem może być też sporządzenie kilku testamentów w jednym dniu. Nie będzie wtedy możliwe stwierdzenie na podstawie daty momentu ich sporządzenia. Sprawa jest bez znaczenia jeśli chodzi o rozrządzenia nie pozostające ze sobą w sprzeczności, jednak kiedy są to testamenty odwołujące (zmieniające), powstanie poważna wątpliwość który testament odwołuje (lub zmienia) który. Może nas uratować jedynie fakt, że w testamencie odwołującym lub zmieniającym powołamy treść testamentu, który chcemy odwołać, czy zmienić, albo naniesiemy na dokumenty godziny ich sporządzenia.

Sprawa staje się jeszcze bardziej skomplikowana, gdy dojdzie do sporządzenia testamentu odwołującego testament odwołujący. Pojawia się wówczas pytanie, czy takie rozrządzenie powoduje niejako przywrócenie ważności testamentu pierwotnego – skoro testament, który pozbawił go ważności został odwołany. W tym przypadku, istnieje co prawda spór w doktrynie, ale wydaje się jednak, że prawidłowym rozwiązaniem będzie przyznanie tu pierwszeństwa dla woli spadkodawcy, co wyraża przepis art. 948 k.c., zgodnie z którym „testament należy tak tłumaczyć, ażeby zapewnić możliwie najpełniejsze urzeczywistnienie woli spadkodawcy, a jeżeli testament może być tłumaczony rozmaicie, należy przyjąć taką wykładnię, która pozwala utrzymać rozrządzenia spadkodawcy w mocy i nadać im rozsądną treść.”

Jednak mając na uwadze, że kiedy nasz testament uzyska moc prawną, nie będziemy mieli już jakiegokolwiek wpływu na interpretację tego, co w nim zawarliśmy – lepiej swoje rozrządzenia formułować jasno i przejrzyście, nie zapominając o dacie, czy nawet w razie potrzeby godzinie, by nie dopuścić do sytuacji, kiedy nasza ostatnia wola, będzie musiała być poddana procesowi wykładni. Nikt bowiem lepiej nie wie, co mieliśmy na myśli niż my sami. 

Karolina Wąsikowska