Konkubinat a majątek wspólny.

Konkubinat to nieformalny związek dwóch osób, który dla wielu stanowi alternatywę dla małżeństwa. Mimo coraz większej powszechności tego rodzaju związków, polski ustawodawca wciąż nie uregulował tej kwestii przepisami prawa a sądy wykluczają stosowanie w tych przypadkach norm Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego w drodze analogii.

W związku z tym pojawia się pytanie, jak od strony prawnej prezentuje się problem wspólnego majątku osób pozostających w tym nieformalnym związku i ewentualnych rozliczeń wzajemnych po jego ustaniu.

Najbezpieczniejszą drogą jest zawarcie umowy partnerskiej - najczęściej w praktyce ma ona formę zbliżoną do umowy spółki cywilnej. Można w niej określić wszystkie kwestie majątkowe, które wynikają ze wspólnych rzeczy i praw. Najistotniejszym z punktu widza interesów osób pozostających w konkubinacie jest uregulowanie wzajemnych rozliczeń nakładów na wspólny majątek lub na majątek osobisty każdego z nich po rozstaniu. Poza tym, podstawą jest określenie w takiej umowie zasady nabywania rzeczy ruchomych i nieruchomości podczas trwania związku oraz sposób zarządu tymi rzeczami – jakie czynności wymagają zgody obojga partnerów, w jakich proporcjach ułamkowych nabywają oni prawo własności do wspólnych przedmiotów majątkowych oraz jak będą spłacać kredyt zaciągnięty na nabycie tych przedmiotów. Nic nie stoi na przeszkodzie aby uregulować w takiej umowie objęcie współwłasnością rzeczy nabytych przez partnerów przed zawarciem umowy/powstaniem związku. Warto do takiej umowy dodać wzajemne pełnomocnictwa do dokonywania czynności prawnych na rzecz drugiego partnera. Umowa taka co do zasady może zostać sporządzona w formie pisemnej, ale trzeba pamiętać, że jeżeli jej przedmiotem jest nieruchomość to ustawa dla jej ważności wymaga formy aktu notarialnego.

Oczywiście, nie ma żadnych przeszkód aby przedmioty nabyte przez partnerów były objęte wspólnością bez sporządzenia umowy między nimi. Wtedy trzeba jednak pamiętać, że za każdym razem kiedy nabywamy daną rzecz wspólnie musimy określić w umowie sprzedaży, że rzecz nabywa się wspólnie (wtedy zachodzi domniemanie równych udziałów) lub prosić o wystawienie faktury na dwie osoby. W przypadkach dotyczących nieruchomości należy zadbać o zaznaczenie wspólnych uprawnień do niej w księdze wieczystej. Podział rzeczy po rozstaniu następuje wtedy na podstawie przepisów o zniesieniu współwłasności (sąd dokonuje podziału fizycznego rzeczy, jeżeli jest to możliwe lub zasądza wzajemne spłaty przyznając rzecz jednej osobie) a rozliczenia nakładów mogą zostać dokonane w oparciu o regulacje bezpodstawnego wzbogacenia. Udowodnienie pewnych faktów w opisywanej opcji wymaga jednak od nas zachowywania paragonów, faktur i dowodów przelewów.

Odwołując się do obowiązujących przepisów, które mogą mieć zastosowanie do konkubinatu warto zwrócić uwagę na to, iż wspólnym dzieciom należą się świadczenia alimentacyjne zgodnie z przepisami Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Brak małżeństwa wyklucza tylko obowiązek alimentacyjny między konkubentem a konkubiną, natomiast nie wpływa na sytuacje zstępnych w tej kwestii.

Umową między partnerami nie można jednak określić niczego, co dotyczy spadku. Kodeks cywilny, co do zasady, wyklucza możliwość zawierania na życia umów dotyczących spadku po osobie żyjącej. Dlatego też wzajemne dziedziczenie osób pozostających w nieformalnym związku będzie musiało zostać określone w testamencie. Warto mieć na uwadze, że nie jest możliwe sporządzenie testamentu wspólnego. Każdy z partnerów musi sam sporządzić testament w jednej z kodeksowych form (najbezpieczniej przed notariuszem) i określić w nim składniki majątku, które podlegać będą dziedziczeniu przez drugą osobę. W przypadku zaniechania tej czynności ze strony partnera może dojść do sytuacji, w której konkubent lub konkubina nie uzyska prawa do danej rzeczy lub będzie musiała to prawo dzielić z osobami z rodziny zmarłego. Żyjący konkubent ma prawo do zasiłku pogrzebowego z ZUS oraz środków zgromadzonych na koncie emerytalnym jeżeli został wskazany przez zmarłego jako osoba uprawniona.

Patryk Hatak