Kto może być opiekunem prawnym osoby ubezwłasnowolnionej?

Możliwość ubezwłasnowolnienia całkowitego występuje w sytuacji, gdy osoba która wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, nie jest w stanie kierować swym postępowaniem. Sąd Najwyższy w orzeczeniu z 3 grudnia 1974 r., sygn. akt I CR 580/74, wyjaśnił, że do ubezwłasnowolnienia nie wystarcza ustalenie choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, „musi występować nadto niemożność kierowania swym postępowaniem – gdy chodzi o ubezwłasnowolnienie całkowite, lub potrzeba udzielenia pomocy w prowadzeniu spraw – przy ubezwłasnowolnieniu częściowym”. Ubezwłasnowolnienia dokonuje się w celu ochrony majątku, szeroko rozumianego interesu osobistego osoby fizycznej oraz interesu jej otoczenia.

Opieki nie ustanawia się w przypadku pozostawania osoby ubezwłasnowolnionej pod władzą rodzicielską, ponieważ do ukończenia 18 roku życia opiekunami, co do zasady, pozostają rodzice. Ponieważ skutkiem pełnego ubezwłasnowolnienia jest utrata zdolności do czynności prawnych, osoba taka potrzebuje opiekuna będącego jednocześnie jej przedstawicielem. Zgodnie z treścią art. 175. kodeksu rodzinnego i opiekuńczego do opieki nad ubezwłasnowolnionym całkowicie stosuje się (w sposób odpowiedni) przepisy o opiece nad małoletnim.

Opiekun sprawuje pieczę nad osobą i majątkiem pozostającego pod opieką. Jest jednak w tym względzie kontrolowany przez sąd opiekuńczy. Zgodnie z art. 176 k.r.o jeżeli wzgląd na dobro pozostającego pod opieką nie stoi temu na przeszkodzie, opiekunem ubezwłasnowolnionego całkowicie powinien być ustanowiony przede wszystkim jego małżonek, a w braku tegoż - jego ojciec lub matka.

Podana kolejność osób wymienionych oznacza, iż w pierwszej kolejności jako opiekuna bierze się pod uwagę małżonka osoby ubezwłasnowolnionej. W przypadku gdy brak jest małżonka, bądź gdy nie można uznać iż będzie się dostatecznie wywiązywał z obowiązków związanych z opieką, jako opiekuna ustanawia się rodzica (lub oboje rodziców będących w związku małżeńskim) ubezwłasnowolnionego.

Jeżeli nie ma wyżej wymienionych osób lub dają oni rękojmi odpowiedniej opieki, opiekun powinien być ustanowiony spośród krewnych lub innych osób bliskich ubezwłasnowolnionego (art. 149 w związku z art. 175 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego). Jeżeli brak jest osób wskazanych wyżej, to opiekę sprawuje zakład pomocy społecznej lub placówka lecznicza.

Dodać należy, iż szczególny przypadek prawnej pieczy nad osobami ubezwłasnowolnionymi z powodu alkoholizmu przewiduje ustawa z 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi . Zgodnie z art. 35 tej ustawy, sąd, który nałożył na osobę uzależnioną od alkoholu obowiązek poddania się leczeniu odwykowemu, jeżeli uzna, że zachodzi potrzeba całkowitego ubezwłasnowolnienia takiej osoby, zawiadamia właściwego prokuratora, uprawnionego do złożenia takiego wniosku. Jeżeli ubezwłasnowolnienie nastąpi, to sąd opiekuńczy, określając sposób wykonywania opieki, orzeka także o umieszczeniu takiej osoby w domu pomocy społecznej dla osób uzależnionych od alkoholu, chyba że zachodzi możliwość objęcia tej osoby inną stałą opieką – ustanowienia odpowiedniego opiekuna.(Stanisława Kalus [w:] Piasecki Kazimierz, Sychowicz Marek,…., Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz)

Maciej Stępień