Kto nie może być świadkiem testamentu?

Obecność świadków jest warunkiem koniecznym dla zachowania niektórych form testamentów, zwłaszcza ustnego oraz allograficznego, czy inaczej urzędowego. Ustawa jednak stawia osobom, które mają być świadkami pewne wymogi, których niezachowanie powoduje, że osoby te nie będą mogły być uznane za świadków. Jako, że dla danej formy testamentu konieczna jest określona ilość świadków obecnych przy sporządzaniu testamentu, niemożność bycia uznanym za świadka może prowadzić w konsekwencji do niezachowania wymagań stawianych testamentowi.

Większość okoliczności, jakie ustawa wiąże z niemożnością pełnienia roli świadka przy sporządzaniu testamentu, zależy ściśle od osoby, która ma być świadkiem. Chodzi dokładnie o okoliczności, które zaburzyłyby wiarygodność takiej osoby jako świadka. Rozróżniamy przy tym bezwzględną i względną niezdolność do bycia świadkiem.

Bez względu na okoliczności, świadkiem zatem nie może być osoba, która nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych. Choć nie jest to wyrażone wprost w ustawie, nie może podjąć się bycia świadkiem także osoba chora psychicznie lub niedorozwinięta umysłowo, która jednak formalnie zdolność do czynności prawnych posiada, ponieważ nie została ubezwłasnowolniona – co uzasadnione jest faktyczną niezdolnością do pełnienia roli świadka. Tak samo odnosimy to do osób, które w chwili sporządzania testamentu podlegały przemijającym zaburzeniom psychicznym, wynikającym przykładowo z zażycia środków odurzających. Świadkiem nie może być także osoba głucha, niema lub niewidoma. Dotyczy to również z oczywistych względów osoby głuchoniemej. Wątpliwości można mieć natomiast odnośnie pozbawienia możności bycia świadkiem osoby niewidomej, zwłaszcza, że jest ona zdolna do odebrania oświadczenia woli spadkodawcy z uwagi na zachowany zmysł słuchu. Można jednak argumentować, że niemożność rejestrowania obrazu wpływa na postrzeganie takiej osoby, która może być wprowadzona w błąd np. co do tego, kto składa oświadczenie o rozrządzeniu na wypadek śmierci. Dla pełnienia roli świadka bezwzględnie konieczne jest również posiadanie przez osobę mającą być świadkiem umiejętności czytania i pisania. W przypadku jej braku, świadkiem być nie można - niezależnie od tego, z czego nieumiejętność czytania lub pisania wynika. Przeszkodą uniemożliwiającą funkcję świadka, której usunąć nie można, jest także skazanie prawomocnym wyrokiem sądowym za składanie fałszywych zeznań.

Przeszkodę względną, a zatem nie powodującą, że świadkiem testamentu w ogóle być nie można, ale że nie można być świadkiem testamentu tylko w stosunku do danej osoby spadkodawcy, jest nie władanie językiem, w którym spadkodawca sporządza testament.

Okoliczności przesądzające o tym, czy dana osoba jest zdolna do bycia świadkiem testamentu, zależą także od samej treści rozrządzenia na wypadek śmierci. Przeznaczenie w testamencie jakiejkolwiek korzyści dla osoby świadka tego testamentu, niweczy jego rolę świadka. Niemożność bycia  świadkiem rozciąga się  w tym przypadku również na małżonka osoby, której spadkodawca przeznaczył w testamencie korzyść, jego krewnych lub powinowatych I i II stopnia oraz osoby pozostające z taką osobą w stosunku przysposobienia. Jeśli jednak jedna ze wskazanych wyżej osób była obecna przy sporządzaniu testamentu i miała w zamyśle być jego świadkiem, brak wymaganej liczby świadków (na skutek złożenia oświadczenia w obecności osób, które nie mogły być świadkami) nie prowadzi do nieważności całego testamentu, a jedynie tego postanowienia, które przysparza korzyści tej osobie, jej małżonkowi, krewnym lub powinowatym I lub II stopnia albo osobie pozostającej z nią w stosunku przysposobienia. Nie będzie tak jednak zawsze. Gdy bowiem z treści testamentu lub z okoliczności będzie wynikać, że bez tego nieważnego postanowienia, spadkodawca nie sporządziłby testamentu akurat takiej treści, cały testament będzie wówczas nieważny.

Karolina Wąsikowska