Kto ponosi odpowiedzialność za rzekę, czyli obowiązki właścicieli wód.

Bliskie sąsiedztwo rzeki dla właścicieli i dysponentów przyległych nieruchomości niejednokrotnie jest dobrem, które nie sposób przecenić. Okoliczna rzeka czy jezioro stanowi nie tylko o urokliwości miejsca zamieszkania, ale często jest także źródłem utrzymania dla mieszkających na danym terenie, mogących bezpośrednio korzystać z jej hojnych zasobów, bądź korzystających z jej turystycznych walorów. Często jednak, także z sąsiedztwem cieków wodnych wiąże się zagrożenie dla okolicznych gruntów. Rzeka oprócz pożytków jakie niesie, czynić może także poważne szkody i to nie tylko podczas powodzi.

Warto zatem zadać sobie pytanie kto odpowiada za rzekę?  Podstawowym źródłem informacji w tym zakresie jest szczegółowa ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (dalej: Prawo wodne), która reguluje ten szczególny zasób mienia jakim są  nieruchomości gruntowe pokryte wodami płynącymi.

Własność wód

W myśl przepisu art. 10 ust. 1a Prawa wodnego, wody morza terytorialnego, morskie wody wewnętrzne wraz z morskimi wodami wewnętrznymi Zatoki Gdańskiej, śródlądowe wody powierzchniowe płynące oraz wody podziemne stanowią własność Skarbu Państwa. W imieniu Skarbu Państwa, prawa właścicielskie w stosunku do tych wód sprawują organy i jednostki, wymienione w art. 11 Prawa wodnego, tj; minister właściwy do spraw gospodarki morskiej, Prezes Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej, dyrektor parku narodowego oraz marszałek województwa.

Do wód płynących, art. 5 ust. 3 pkt 1 Prawa wodnego zalicza wody:
- w ciekach naturalnych (rzekach, strugach, strumieniach i potokach oraz inne wody płynące, w sposób ciągły lub okresowy, naturalnymi lub uregulowanymi korytami), w kanałach (sztucznych korytach prowadzących wody w sposób ciągły lub okresowy, o szerokości dna co najmniej 1,5 m przy ich ujściu lub ujęciu) oraz w źródłach, z których cieki biorą początek,
- znajdujące się w jeziorach oraz innych naturalnych zbiornikach wodnych o ciągłym bądź okresowym naturalnym dopływie lub odpływie wód powierzchniowych,
- znajdujące się w sztucznych zbiornikach wodnych usytuowanych na wodach płynących.

Wody stojące oraz wody w rowach znajdujące się w granicach nieruchomości gruntowej stanowią własność właściciela tej nieruchomości (art. 12 ust. 1 Prawa wodnego).

Do wód stojących, przepis art. 5 ust. 3 pkt 2, zalicza wody znajdujące się w jeziorach oraz innych naturalnych zbiornikach wodnych, niezwiązanych bezpośrednio z powierzchniowymi wodami płynącymi w sposób naturalny, czyli ciekami naturalnymi lub uregulowanymi.

Obowiązki właścicieli wód

Zgodnie z art. 21 ust 1. ustawy Prawo wodne utrzymanie wód stanowi obowiązek właściciela.

Natomiast, jak stanowi art. 26 przywołanej ustawy do obowiązków właściciela śródlądowych wód powierzchniowych należy zapewnienie utrzymywania w należytym stanie technicznym koryt cieków naturalnych oraz kanałów, będących w jego władaniu; dbałość o utrzymanie dobrego stanu wód; regulowanie stanu wód lub przepływów w ciekach naturalnych oraz kanałach stosownie do możliwości wynikających ze znajdujących się na nich urządzeń wodnych oraz warunków hydrologicznych;  zapewnienie swobodnego spływu wód powodziowych oraz lodów;  współudział w odbudowywaniu ekosystemów zdegradowanych przez niewłaściwą eksploatację zasobów wodnych; umożliwienie wykonywania obserwacji i pomiarów hydrologiczno-meteorologicznych oraz hydrogeologicznych.  

Obowiązek zapewnienia w należytym stanie koryt cieków wodnych jest podstawowym obowiązkiem właściciela wód, i polegać może na prowadzeniu prac konserwacyjnych polegających na zabiegach technicznych, których celem jest utrzymywanie w dotychczasowym stanie warunków przepływu, a w szczególności przepustowości i poziomów wód w korycie głównym rzek naturalnych i uregulowanych; stabilności koryta, przez usuwanie lokalnych skutków erozji i akumulacji rumowiska (np. umacnianie brzegów, bagrowanie - tj. prace pogłębiarskie w celu usuwania nagromadzonego rumowiska) oraz istniejących umocnień brzegowych.

Odpowiedzialność za szkodę

Zgodnie art. 16 ust. 2 i 3 Prawa wodnego właścicielowi gruntów zalanych podczas powodzi w wyniku nieprzestrzegania przepisów ustawy przez właściciela wody lub właściciela urządzenia wodnego przysługuje odszkodowanie na warunkach określonych w ustawie. Oznacza to, że w przypadku zaistnienia powodzi wywołanej wyłącznie z przyczyn niezależnych (np. ulewny deszcz) nie będzie można liczyć na odszkodowanie.

Natomiast w świetle art. 17 ust. 1 Prawa wodnego jeżeli śródlądowa woda powierzchniowa płynąca zajmą trwale, w sposób naturalny, grunt niestanowiący własności właściciela wody, grunt ten staje się własnością właściciela wody. Jednakże jak stanowi ust. 2 przywołanego przepisu w takiej sytuacji, dotychczasowemu właścicielowi gruntu przysługuje odszkodowanie od właściciela wody na warunkach określonych w ustawie.  

Pamiętać należy także, iż roszczenia odszkodowawcze w związku ze szkodą wywołaną przez wody podlegają przedawnieniu.

Piotr Bryndal