List żelazny.

List żelazny to środek przymusu procesowego, którego wydanie „zapewnia organowi procesowemu obecność oskarżonego w toku postępowania i nieutrudnianie przez niego w bezprawny sposób postępowania” (T. Grzegorczyk, komentarz elektroniczny lex do art. 281 k.p.k.). Uprawnionym do jego wydania jest sąd okręgowy właściwy miejscowo. List żelazny jest to zapewnienie, gwarancja ze strony polskiego wymiaru sprawiedliwości, że oskarżony będzie mógł odpowiadać z wolnej stopy, tj. pozostawać na wolności aż do prawomocnego ukończenia postępowania. Oskarżony musi jednak złożyć pisemne oświadczenie, że będzie przestrzegał wymogów przewidzianych w art. 282 k.p.k. Jak wskazuje T. Grzegorczyk oświadczenie to „może być przekazane za pośrednictwem obrońcy lub osoby trzeciej. Może ono być przekazane bezpośrednio do sądu właściwego do rozstrzygania w przedmiocie listu żelaznego albo też przesłane np. na ręce prokuratora czy Policji; winno być wówczas przekazane sądowi zgodnie z art. 118 § 3.” (T. Grzegorczyk, tamże). W oświadczeniu tym oskarżony zobowiązuje się, że:

1) będzie się stawiał w oznaczonym terminie na wezwanie sądu, a w postępowaniu przygotowawczym – także na wezwanie prokuratora,

2) nie będzie opuszczał bez pozwolenia sądu z obranego miejsca pobytu w kraju,

3) nie będzie nakłaniał do fałszywych zeznań lub wyjaśnień albo w inny bezprawny sposób starał się utrudniać postępowanie karne.

Ustawa przewiduje obligatoryjne odwołanie listu żelaznego, jeżeli oskarżony bez usprawiedliwienia nie stawi się lub naruszy inne warunki wydania listu żelaznego. Nie można zatem odwołać listu żelaznego z innych przyczyn niż wyżej wymienione. 

Zgodnie z art. 283 § 1 k.p.k. wydanie listu żelaznego można uzależnić od złożenia poręczenia majątkowego.  Jeżeli z powodu naruszenia warunków wydania listu żelaznego zajdzie konieczność jego odwołania, wartości majątkowe udzielone z tytułu poręczenia ulegają  przepadkowi lub ściągnięciu o czym orzeka sąd okręgowy właściwy miejscowo.

Co istotne, wydany list żelazny chroni oskarżonego w zakresie określonego postępowania (w odniesieniu do danego przestępstwa lub przestępstw). Oznacza to możliwość zatrzymania lub tymczasowego aresztowania oskarżonego, który posiada list żelazny z powodu innego przestępstwa popełnionego przez przyjazdem do Polski a także już po przekroczeniu granicy.

Jak wskazuje L. Paprzycki zażalenie na zasadach ogólnych przysługuje:

a) na postanowienie o odwołaniu listu żelaznego, także w części dotyczącej przepadku przedmiotu poręczenia majątkowego, od którego sąd uzależnił wydanie listu żelaznego (art. 284 § 2),

b) na postanowienie o uzależnieniu wydania listu żelaznego od złożenia poręczenia majątkowego, jak i o odmowie zażądania (przyjęcia) takiego poręczenia. (L. Paprzycki, komentarz elektroniczny lex do art. 281 k.p.k.).

Natomiast niezaskarżalne jest postanowienie o wydaniu lub odmowie wydania listu żelaznego (Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 10 lutego 2011 r. WZ 5/11).

Maksymilian Szeląg-Dylewski