Matka jest zawsze pewna. A ojciec?

Zgodnie z łacińską paremią:  mater semper certa est, pater est, quem nuptiae demonstrant. Pierwsza część przytoczonej zasady oznacza, że „matka zawsze jest pewna”. W związku z tym warto się zastanowić na jakiej podstawie dochodzi do ustalenia kto jest ojcem dziecka. Odpowiedź na to pytanie znajdziemy w drugiej cześć przytoczonego sformułowania, który wskazuje, że „na ojca wskazuje małżeństwo”. Fakt, że dziecko pochodzi od kobiety, która je urodziła, jest co do zasady bezsprzeczny. Natomiast, w stosunku do ojca dziecka sprawa już nie jest taka klarowna.

Kodeks rodzinny i opiekuńczy (k.r.o.) w art. 62 wprowadza domniemania zgodnie z którymi:

„Jeżeli dziecko urodziło się w czasie trwania małżeństwa albo przed upływem trzystu dni od jego ustania lub unieważnienia, domniemywa się, że pochodzi ono od męża matki”.

„Jeżeli dziecko urodziło się przed upływem trzystu dni od ustania lub unieważnienia małżeństwa, lecz po zawarciu przez matkę drugiego małżeństwa, domniemywa się, że pochodzi ono od drugiego męża”.

Po pierwsze, gdy dziecko urodzi się w czasie trwania małżeństwa kobiety i mężczyzny, domniemywa się, że pochodzi ono od męża matki. Po drugie, gdy dziecko urodzi się przed upływem 300 dni od ustania (rozwód, śmierć małżonka) lub unieważnienia małżeństwa, domniemywa się, że pochodzi od męża matki. Należy pamiętać, że nie można stosować tego domniemania, gdy dziecko urodziło się po upływie 300 dni od orzeczenia separacji. Ponadto, mimo że dziecko urodziło się przed upływem 300 dni od ustania lub unieważnienia małżeństwa, ale po zawarciu przez matkę dziecka kolejnego małżeństwa, domniemywa się, że pochodzi od drugiego męża.

Na wstępie dalszych rozważań należy wskazać, że domniemanie jest założeniem, że konkretne twierdzenie jest prawdziwe, o ile prawdziwym okaże się inne twierdzenie. Na przykładzie powyższego przepisu: „jeżeli dziecko urodziło się w czasie trwania małżeństwa, to należy przyjąć, że pochodzi ono od męża matki”.  

Na potrzeby niniejszych rozważań przyjmijmy, że nie ma wątpliwości co do faktu macierzyństwa, który jest materialną przesłanką do ustalenia ojcostwa. Pamiętajmy, że ojcostwo jest konsekwencją obcowania cielesnego między mężczyzną a kobietą, w związku z tym konieczne jest ustalenie pomiędzy kobietą a dzieckiem więzi pokrewieństwa, który w konsekwencji stanie się podstawą do ustalenia ojcostwa.

Stosunek pomiędzy matką a dzieckiem określają dane zawarte w akcie urodzenia dziecka, stanowiąc, że wpis co do osoby matki oznacza kobietę będącą matką dziecka w obliczu prawa.

Co zrobić, gdy okaże się, że twierdzenia wynikające z powyższych domniemań są niezgodne ze stanem faktycznym?

Oczywiście powyższe twierdzenie można obalić (wzruszyć) dowodem przeciwnym, w tym konkretnym przypadku będzie to powództwo o zaprzeczenie ojcostwa. Art. 67 k.r.o. stanowi expressis verbis: „zaprzeczenie ojcostwa następuje przez wykazanie, że mąż matki nie jest ojcem dziecka”. Mężczyzna może zostać uznany za ojca dziecka, nawet gdy nie ma do niego zastosowanie domniemanie z art. 62 k.r.o. lub gdy zostało ono obalone. Ojcostwo można ustalić w dwojaki sposób: poprzez uznanie ojcostwa albo na mocy orzeczenia sądu.

Uznanie ojcostwa może nastąpić przez oświadczenie złożone przez mężczyznę przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego, o tym, że jest on ojcem dziecka, a matka ten fakt potwierdzi jednocześnie albo w ciągu 3 miesięcy od dnia oświadczenia mężczyzny. Ponadto, oświadczenie konieczne do uznania ojcostwa może zostać zaprotokołowane przez notariusza albo złożone do protokołu wobec wójta, burmistrza, prezydenta miasta, starosty, marszałka województwa, sekretarza powiatu albo gminy, w razie niebezpieczeństwa grożącego bezpośrednio życiu matki dziecka lub mężczyzny, od którego dziecko pochodzi.

Drugim sposobem jest sądowe ustalenie ojcostwa, którego może żądać dziecko, jego matka albo domniemany ojciec dziecka.

Kolejnym domniemaniem mającym znaczenie dla niniejszych rozważań, jest domniemanie prawne ojcostwa pozamałżeńskiego, sformułowane w art. 85 k.r.o.:

„Domniemywa się, że ojcem dziecka jest ten, kto obcował z matką dziecka nie dawniej niż w trzechsetnym, a nie później niż w sto osiemdziesiątym pierwszym dniu przed urodzeniem się dziecka”.

„Okoliczność, że matka w tym okresie obcowała także z innym mężczyzną, może być podstawą do obalenia domniemania tylko wtedy, gdy z okoliczności wynika, że ojcostwo innego mężczyzny jest bardziej prawdopodobne”.

U podstaw tego domniemania leży prawdopodobieństwo, że stosunki cielesne pomiędzy matką dziecka a konkretnym mężczyzną podjęte nie dawniej niż w 300, a nie później niż w 181 dniu przed urodzeniem się dziecka, doprowadziły do poczęcia dziecka. Obalenie tego domniemania nastąpi przez udowodnienie, że konkretny mężczyzna nie jest ojcem dziecka.

Podsumowując, co do zasady, zgodnie z łacińską paremią, „matka zawsze jest pewna” . Ustalenie kto jest ojcem dziecka może nastąpić na kilka sposobów. Pomocnymi w tym zakresie instytucjami są domniemania, dzięki którym możemy skrócić czas postępowania dowodowego. W razie niezgodności twierdzenia wynikającego z domniemania ze stanem rzeczywistym, osoba uprawniona ma możliwość wystąpienia z powództwem o zaprzeczenia ojcostwa, a w przypadku dziecka pozamałżeńskiego, może wykazać, że matka dziecka w określonym ustawą okresie obcowała także z innym mężczyzną i to jego ojcostwo jest bardziej prawdopodobne. 

Agnieszka Dachowska