Ochrona dóbr osobistych

Dobra osobiste, ze względu na swój ściśle indywidualny charakter i niemożność sformułowania zamkniętego katalogu tych dóbr, czyli jasnego określenia co jest dobrem osobistym, a co nie – siłą rzeczy nie mogą podlegać szczegółowej regulacji. Kodeks cywilny zawiera tylko przykładowy katalog dóbr osobistytch, stanowiąc jednocześnie, że wszystkie dobra osobiste podlegają ochronie na gruncie prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach. Prawem osobistym jest zatem np. zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska.

Powołując się na naruszenie dóbr osobistych, można powołać się nie tylko na art. 23 Kodeksu cywilnego (dalej k.c.), o którym mowa wyżej, ale i na samą Konstytucję, której poszczególne przepisy także dotyczą praw osobistych, w związku z czym podlegają ochronie. Sama Konstytucja nie formułuje jednak środków ochrony tych dóbr, przez co decydując się na powództwo o ochronę dóbr osobistych odwołać się musimy do regulacji art. 24 k.c. Zgodnie z tym przepisem - ten, czyje dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania, chyba że nie jest ono bezprawne. Z kolei w razie dokonanego naruszenia - można również żądać, ażeby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, a w szczególności żeby złożyła oświadczenie odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie. Dla wielu nie jest to ochrona satysfakcjonująca, z uwagi na to, że dla podjęcia ochrony wymagana jest bezprawność działania strony zagrażającej lub naruszającej dobro. W dodatku, jeśli dobro jest dopiero zagrożone, ale istnieje już pewność, że do naruszenia z pewnością dojdzie, tyle że jest ono późniejsze w skutkach -  nie można jeszcze żądać nic innego oprócz zaniechania działania przez osobę zagrażającą dobru. W przypadku dokonania naruszenia, przysługuje nam zaś tylko roszczenie o usunięcie skutków naruszenia. Teoretycznie mocniejszą ochronę uzyskujemy jeśli naruszenie dóbr osobistych pociągnęło za sobą wyrządzenie szkody majątkowej. Wówczas osoba poszkodowana może dochodzić naprawienia szkody na zasadach ogólnych, tj. na zasadzie art. 415 k.c. Tak na prawdę wcale nie jest to przyznanie poszkodowanemu dodatkowego uprawnienia, bowiem roszczenie o naprawienie szkody przysługuje zawsze w przypadku uszczerbku w majątku, wynikającego z zawinionego i bezprawnego działania sprawcy szkody. Naruszenie dóbr osobistych może się również wiązać z poczuciem krzywdy po stronie pokrzywdzonego, co z kolei uzasadnia możliwość żądania od naruszyciela zadośćuczynienia, stosownie do postanowień art. 448 k.c., który stanowi, że "w razie naruszenia dobra osobistego sąd może przyznać temu, czyje dobro osobiste zostało naruszone, odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę lub na jego żądanie zasądzić odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez niego cel społeczny, niezależnie od innych środków potrzebnych do usunięcia skutków naruszenia". Co istotne, roszczenie o zadośćuczynienie z tego tytułu, wbrew ogólnej zasadzie, że prawa związane z osobą zmarłego nie podlegają dziedziczeniu, może przejść na spadkobierców osoby, której dobro osobiste zostało naruszone. Będzie to możliwe w przypadku, gdy zostało uznane na piśmie albo gdy powództwo w tym przedmiocie zostało wytoczone za życia poszkodowanego.

Warto mieć też na uwadze, że powyższa ochrona uregulowana na gruncie Kodeksu cywilnego, w żadnym wypadku nie wyklucza ochrony dóbr osobistych przewidzianej w innych ustawach.

Karolina Wąsikowska