Odpowiedzialność karna a stan nietrzeźwości lub odurzenia.

Podstawową przesłanką odpowiedzialności karnej jest przypisanie winy sprawcy popełnionego czynu zabronionego. Określeniem „winy” jest sposób postrzegania, myślenia, przeżywania uczuć i podejmowania decyzji określany jako normalny, a więc zgodny z normą psychiczną, zwany poczytalnością. Jego odwrotnością jest niepoczytalność. Zgodnie z art. 31 kodeksu karnego  nie popełnia przestępstwa, kto, z powodu choroby psychicznej, upośledzenia umysłowego lub innego zakłócenia czynności psychicznych, nie mógł w czasie czynu rozpoznać jego znaczenia lub pokierować swoim postępowaniem.  Powyższego przepisu nie stosuje się jednak, gdy sprawca wprawił się w stan nietrzeźwości lub odurzenia powodujący wyłączenie lub ograniczenie poczytalności, które przewidywał albo mógł przewidzieć. 

Wykluczenie możliwości stosowania wobec sprawcy w stanie nietrzeźwości lub innego odurzenia przepisów o niepoczytalności jest zasadne jeżeli spełnione zostały łącznie trzy warunki:

1) sprawca sam wprowadził się w  stan nietrzeźwości lun odurzenia, tj. uczynił to sam, dobrowolnie i umyślnie,

2) nietrzeźwość lub inne odurzenie  spowodowały w konsekwencji  stan faktycznej niepoczytalności lub niepoczytalności ograniczonej,

3) następstwa takiego stanu sprawca  przewidywał lub co najmniej mógł przewidzieć.

Powyższe oznacza, iż przepis nie ma zastosowania do osób, które zostały odurzone wbrew własnej woli . Od odpowiedzialności uwolniony zostanie również sprawca w przypadku tzw. upojenia patologicznego, a więc rozstroju organizmu powodującego krótkotrwałą psychozę pochodzenia toksycznego.

Wymaganie, by sprawca przewidział lub mógł co najmniej przewidzieć stan swej nietrzeźwości lub odurzenia w nasileniu wyłączającym lub ograniczającym faktycznie poczytalność, zostało przez praktykę całkowicie zobiektywizowane i zastąpione absolutnym domniemaniem takiej powinności, co zostało podyktowane względami ochrony społecznej (A. Wąsek dopuszcza możliwość obalenia tego domniemania - Kodeks karny..., s. 400).

Stan odurzenia, o którym mowa, nie musi być wywołany wyłącznie z powodu stosowania środków odurzających w klasycznym, medycznym rozumieniu. Może on być wynikiem użycia innych substancji (np. leków), jeżeli w wyniku ich użycia w organizmie używającego powstał taki właśnie stan (zob. K. Krajewski, Pojęcie środka odurzającego na gruncie kodeksu karnego, PiP 2003, nr 11).

Podsumowując, sprawca czynu zabronionego mimo stwierdzonej niepoczytalności lub poczytalności ograniczonej jeżeli sam doprowadził się do takiego stanu, będzie odpowiadał tak jak osoba poczytalna lecz nie za sam czy zabroniony, a za umyślne doprowadzenie się do stanu w którym czyn zabroniony popełnił.

Maciej Stępień