Odpowiedzialność za długi spadkowe.

Odpowiedzialność spadkobierców z tytułu długów spadkowych należy rozgraniczyć na dwa okresy: do chwili przyjęcia spadku i od chwili przyjęcia spadku. 

Na wstępie należy określić moment „przyjęcia spadku”, który może nastąpić przez złożenie oświadczenia przez spadkobierców o przyjęciu spadku lub jako skutek upływu sześciomiesięcznego terminu „liczonego od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule do powołania”.

Po pierwsze, do chwili przyjęcia spadku, spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko ze spadku. Okres ten należy liczyć od otwarcia spadku, tj. od chwili śmierci spadkodawcy. W tym momencie, spadkobierca nabywa spadek, czyli wchodzi w ogół praw i obowiązków majątkowych spadkodawcy. Nabycie to nie ma charakteru ostatecznego, ponieważ spadkodawca może spadek odrzucić, dlatego też do chwili złożenia oświadczenia o przyjęciu spadku lub po upływie sześciomiesięcznego terminu do złożenia takiego oświadczenia, odpowiedzialność spadkodawcy za długi spadkowe jest ograniczona do pewnej masy majątkowej. W związku z tym, z uwagi na odpowiedzialność za długi spadkowe, do chwili przyjęcia spadku, majątek spadkowy i osobisty spadkobiercy pozostają od siebie odseparowane i w stosunku do majątku osobistego spadkobiercy nie może być kierowana egzekucja.

Po drugie, od chwili przyjęcia spadku, spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe z całego swojego majątku. Oznacza to, że w momencie przyjęcia spadku, zostaje niejako połączony majątek osobisty spadkobiercy z majątkiem spadkowym, tj. ograniczona uprzednio odpowiedzialność za długi spadkowe zostaje przekształcona w odpowiedzialność ciążącą na całym majątku spadkobiercy.

Należy mieć na uwadze, że zakres odpowiedzialności zależy od treści oświadczenia o przyjęcia spadku złożonego przez spadkobiercę. Możliwe są dwa sposoby przyjęcia spadku przez które można kształtować zakres odpowiedzialności spadkobiercy za długi spadkowe.

Pierwszym sposobem jest proste przyjęcie spadku, na skutek którego spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe bez ograniczeń. Co do zasady, odpowiada całym swoim majątkiem osobistym i majątkiem spadkowym, a ograniczenia mogą wynikać z przepisów szczególnych, dotyczących
m. in. zapisów, poleceń, hipoteki czy zastawu.

Drugim sposobem jest przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza, co ograniczy odpowiedzialność spadkobiercy za długi spadkowe do wartości stanu czynnego spadku. Spadkobierca odpowiada całym swoim majątkiem, ale do określonej wartości i wyczerpanie sumy wyznaczającej granice odpowiedzialności, co do zasady, zwalnia go od dalszej odpowiedzialności.

Ustawodawca przewiduje wyjątek, zgodnie z którym mimo że spadkobierca złoży oświadczenie o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza, to nie będzie miało zastosowanie ograniczenie odpowiedzialności. Ta sankcja będzie miała zastosowanie, gdy spadkobierca nie podał do inwentarza przedmiotów należących do spadku albo podał nieistniejące długi. Pomijając niektóre przedmioty spadkowe, spadkobierca działał na szkodę wierzycieli, dlatego konieczny jest powrót do nieograniczonej odpowiedzialności za długi spadkowe. Natomiast podanie przez spadkobiercę do inwentarza nieistniejących długów fałszuje czystą wartość spadku, która ma znaczenie przy obliczaniu wartości zachowku i tym samym może spowodować pokrzywdzenie osób uprawnionych do zachowku lub wierzycieli, ponieważ majątek spadkowy zawarty w spisie inwentarza nie wystarczy na ich pełne zaspokojenie. Warto podkreślić, że zarówno niepodanie do inwentarza przedmiotów wchodzących w skład spadku oraz podanie do inwentarza nieistniejących długów musi być dokonane z pełną świadomością, podstępnie.

Podsumowując, spadkobierca ponosi nieograniczoną odpowiedzialność za długi spadkowe, gdy: złożył wyraźne oświadczenie, że przyjmuje spadek bez ograniczenia odpowiedzialności lub gdy nie złożył oświadczenia co do spadku w terminie sześciu miesięcy od dowiedzenia się o tytule swego powołania i oznacza to, że jest traktowany jak osoba, która złożyła oświadczenie o prostym przyjęciu spadku. 

Agnieszka Dachowska