Odpowiedzialność za szkodę posiadacza pojazdu

Przepis kodeksowy, regulujący powyższą kwestię odnosi się  przede wszystkim do kwestii posiadania, rozróżniając odpowiedzialność w zależności czy jest to posiadanie samoistne pojazdu (faktycznie władanie dla siebie lub własność), czy posiadanie zależne (władztwo rzeczą cudzą, bez woli władania dla siebie, np. najem, dzierżawa, użyczenie).

Zgodnie z przepisem art. 436 kodeksu cywilnego (dalej: k.c.), samoistny posiadacz pojazdu odpowiedzialny jest za szkodę na osobie lub mieniu, wyrządzoną komukolwiek przez ruch mechanicznego środka komunikacji poruszanego za pomocą sił przyrody -  chyba że szkoda nastąpiła wskutek siły wyższej albo wyłącznie z winy poszkodowanego lub osoby trzeciej, za którą nie ponosi odpowiedzialności. Aby móc w pełni zrozumieć ten przepis należy zdefiniować pojęcia w nim użyte. Siłami przyrody jest m. in. para, gaz, elektryczność, paliwa płynne itp. Za mechaniczny środek komunikacji poruszany za pomocą sił przyrody uważa się natomiast każdy pojazd, który jednocześnie służy do komunikacji  oraz ma wbudowany silnik. Z kolei ruch definiowany jest jako stan pojazdu od chwili rozpoczęcia podróży do chwili jej zakończenia, albo do chwili zatrzymania pojazdu w zaplanowanym wcześniej miejscu postoju. Działanie silnika czy jego wyłączenie nie ma w tym przypadku znaczenia. Odpowiedzialność samoistnego posiadacza opiera się na zasadzie ryzyka, czyli niezależnie od zawinienia bierze się pod uwagę sam obiektywny stan wyrządzenia szkody i związek przyczynowy między działaniem lub zaniechaniem sprawcy a szkodą.

Kwestia odpowiedzialności inaczej kształtuje się jednak w przypadku, gdy posiadacz samoistny oddał środek komunikacji w posiadanie zależne – wtedy odpowiedzialność ponosi posiadacz zależny, czyli np. osoba, która pojazd otrzymała w użyczenie, także na zasadzie ryzyka.

Odpowiedzialność na zasadzie winy jest jednak możliwa w sytuacji, kiedy mamy do czynienia ze zderzeniem się mechanicznych środków komunikacji poruszanych za pomocą sił przyrody. Wówczas wymienione osoby mogą wzajemnie żądać naprawienia poniesionych szkód tylko na zasadach ogólnych, czyli stosownie do art. 415 k.c. Zasady ogólne w kwestii odpowiedzialności za szkodę mają również zastosowanie w stosunku, do osób, które wyrządziły szkodę pasażerowi podczas  tzw. przewozu z grzeczności mechanicznym środkiem komunikacji poruszanym za pomocą sił przyrody. Przewóz z grzeczności oznacza przy tym bezinteresowny transport pasażera, nie tylko niewynikający z żadnej umowy czy z ustawy, ale także bez odniesienia korzyści majątkowej przez przewożącego z tego tytułu.

Odpowiedzialność posiadacza pojazdu za szkodę jest natomiast wyłączona w przypadku, gdy szkoda wynikła z winy poszkodowanego, czyli np. w sytuacji, kiedy pieszy został lekko potrącony, nie doznając uszczerbku na zdrowiu ale niszcząc doszczętnie swój bardzo drogi telefon komórkowy, jednak przechodził on wówczas przez jezdnię w miejscu niedozwolonym, a kierujący stosował się do wszystkich zasad ruchu drogowego. Posiadacz pojazdu nie będzie też odpowiadał za szkodę powstałą z winy osoby trzeciej.

Okolicznością wyłączającą odpowiedzialność jest też także siła wyższa skutkująca powstaniem szkody, definiowana jako zjawisko zewnętrzne, niemożliwe do przewidzenia, którego skutkom nie dało się zapobiec. W kwestii możliwości powołania się na siłę wyższą wypowiedział się nawet Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 28 września 1971 r., sygn. akt: II CR 388/71, wskazując, że "nie można się powoływać na siłę wyższą jako na okoliczność wyłączającą odpowiedzialność wtedy, gdy szkoda powstała w wyniku nieusunięcia zagrażających bezpieczeństwu skutków działania siły wyższej, jeżeli można im zapobiec przez ich zlikwidowanie lub przez skuteczne ostrzeżenie przed grożącym niebezpieczeństwem za pomocą powszechnie przyjętych środków".

Karolina Wąsikowska