Odpowiedzialność za wyrzucenie, wylanie lub spadnięcie przedmiotu

Przepisy Kodeksu cywilnego (dalej jako „kc”) pozwalają na dochodzenie rekompensaty pieniężnej za szkody powstałe w wyniku działania innych osób. Ogólne przesłanki odpowiedzialności za działania stanowiące zachowania bezprawne zawiera art. 415 kc, jednak w pewnych przypadkach powinniśmy stosować inną podstawę prawną.

Tak będzie kiedy szkoda została wyrządzona wyrzuceniem, wylaniem lub spadnięciem jakiegokolwiek przedmiotu z pomieszczenia. Odpowiedzialnym za jej naprawienie jest ten, kto pomieszczenie to zajmuje. Oznacza to, że sprawca odpowiada za swoje zachowanie na zasadzie ryzyka, natomiast nie jesteśmy zmuszeni wykazywać podczas procesu jego winy, co w praktyce przysparza wielu problemów. Uzasadnieniem dla takiego ułatwienia jest ochrona osób trzecich (w szczególności przechodniów), które z reguły nie mogą w inny sposób wskazywać źródła wyrządzonej im szkody, jak przez ustalenie pomieszczenia z którego został wyrzucony czy też spadł przedmiot lub wylała się ciecz.

Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z 15 września 1959 r. IV CR 1071/58, określenie „kto pomieszczenie zajmuje” oznacza każda osobę, „w której faktycznym władaniu znajduje się to pomieszczenie z jakiegokolwiek tytułu”. Chodzi więc zarówno o osobę, która faktycznie włada danym pomieszczeniem na podstawie prawnego tytułu (może to być umowa najmu, prawo własności) jak i osobę, która jest posiadaczem pomieszczenia bez żadnego tytułu prawnego. Liczy się sam fakt zajmowania, przebywania w sposób względnie stały na terenie danego wyodrębnionego pomieszczenia. Często zdarza się, że dane pomieszczenie zajmuje więcej niż jedna osoba. Zgodnie z normą wyrażoną w art. 441 kc, co do zasady osoby takie będą ponosiły odpowiedzialność solidarną. Oznacza to, że poszkodowany może żądać całości lub części odszkodowania od wszystkich dłużników łącznie, od kilku z nich lub od każdego z osobna, a zaspokojenie go przez któregokolwiek z dłużników zwalnia pozostałych. Jednak nie stanie się tak w sytuacji, w której do danego pomieszczenia mają także dostęp osoby postronne (np. klatka schodowa). Wtedy trzeba będzie skorzystać z ogólnych zasad odpowiedzialności, a nie art. 433 Kodeksu cywilnego.

Poważne wątpliwości w doktrynie wywołało pytanie czy art. 433 kc ma zastosowanie do przypadku zalania mieszkania przez sąsiada znajdującego się piętro wyżej. Sąd Najwyższy w uchwale z 12 lutego 1969 r. sygn. akt  II CZP 3/69 a także z 11 października 1980 r. sygn. akt I CR 295/80 jednoznacznie przesądził, że w takiej sytuacji ta podstawa prawna nie ma zastosowania. Nie można więc skorzystać z ułatwień w dochodzeniu odszkodowania, a sprawca nie odpowiada na zasadzie ryzyka a najczęściej winy. Pogląd ten utarł się również w literaturze i ma swoje poparcie w wykładni językowej, historycznej i funkcjonalnej omawianego przepisu.

Aby zwolnić się z odpowiedzialności osoba zajmująca pomieszczenie musi wykazać jedną z trzech okoliczności wskazanych w ustawie. Są to tzw. okoliczności egzoneracyjne. Będzie to przesłanka siły wyższej (np. wstrząs podziemny strącił doniczkę), wyłącznej winy poszkodowanego lub wyłącznej winy osoby trzeciej, za którą zajmujący pomieszczenie nie ponosi odpowiedzialności i której działaniu nie mógł zapobiec. W tym ostatnim przypadku nie wystarczy powołanie się na winę osoby trzeciej – dodatkowo trzeba wykazać, że jej działaniu nie można było zapobiec co sprawia, że odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną w omawiany sposób jest jeszcze bardziej zaostrzona. 

Patryk Hatak