Podział majątku małżonków a wartość usług świadczonych na rzecz spółki cywilnej.

Jeden z małżonków był wspólnikiem spółki cywilnej, która następnie została przekształcona w spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością. Przy podziale majątku wspólnego drugi małżonek zażądał rozliczenia wartości usług świadczonych przez drugiego małżonka - wspólnika spółki cywilnej na rzecz spółki.

Do majątku osobistego każdego małżonka, czyli takiego który nie podlega podziałowi pomiędzy małżonkami, należą m.in. prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom (tu prawa majątkowe stanowiące współwłasność wspólników s.c.), chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. Przepis szczególny stanowi natomiast, że do majątku wspólnego należą przedmioty (prawa) majątkowe nabyte w czasie trwania wspólności ustawowej przez jednego z małżonków. Sąd pierwszej instancji uznał, że prawa majątkowe wynikające z dokonania wkładu w postaci świadczenia usług na rzecz spółki cywilnej oraz prawa nabyte przez wspólnika wskutek likwidacji i podziału majątku rozwiązanej spółki weszły w skład majątku osobistego małżonka-wspólnika, jako prawo majątkowe wynikające ze wspólności łącznej wspólników podlegającej odrębnym przepisom i z tej przyczyny nie stanowią majątku wspólnego i nie mogą być przedmiotem podziału między byłymi małżonkami.

Sąd drugiej instancji, podzielając podstawę faktyczną i prawną sądu rejonowego stwierdził, że majątek rozwiązanej spółki cywilnej pozostały do podziału stanowi nadwyżkę współnego majątku wspólników, a nie wypracowany zysk. Uznał, że prawa majątkowe przypadające wspólnikowi po rozwiązaniu umowy spółki cywilnej nie są dochodem z majątku osobistego, ponieważ składników tego majątku nie sposób zaliczyć do pożytków rzeczy czy prawa.

Sąd Najwyższy stwierdził ostatecznie, że skoro wspólnikiem w spółce cywilnej był wyłącznie jeden z małżonków, to prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej w okresie obowiązywania umowy spółki cywilnej i trwania ustroju wspólności ustawowej należały do jego majątku osobistego. Istnienie między małżonkami wspólności majątkowej oznaczało równoległe czasowe istnienie dwóch wspólności łącznych, podlegających samodzielnym reżimom prawnym. Ponadto, jeżeli małżonek-wspólnik świadczył na rzecz spółki wyłącznie usługi, to nie stanowiły one wkładu wchodzącego do majątku spółki i po rozwiązaniu spółki nie przysługiwał mu zwrot ich wartości. Po rozwiązaniu spółki przysługiwał mu udział w nadwyżce wspólnego majątku, pozostałej po zapłaceniu długów, która mogła obejmować prawa rzeczowe, wierzytelności, itd. Po rozwiązaniu spółki cywilnej nastąpiło przekształcenie wspólności łącznej wspólników s.c. we wspólność masy majątkowej sp. z o.o., do której zastosowanie mają przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych. Świadczenie usług jest ściśle związane z daną osobą zobowiązaną, prawem majątkowym o charakterze niezbywalnym i bezzwrotnym, nie ma ekwiwalentu w postaci odpowiadającego mu wartościowo wkładu. Z kolei podstawową cechą wspólności łącznej istniejącej między wspólnikami jest jej bezudziałowy charakter. Każdemu ze wspólników przysługują równe prawa do całego majątku spółki cywilnej, zatem nie można mówić o udziałach wspólników w majątku wspólnym, bądź w poszczególnych składnikach tego majątku w okresie trwania spółki. Skoro wygaśnięcie umowy spółki cywilnej powoduje ustanie wspólnego majątku wspólników, to jednocześnie przestaje istnieć przyczyna uzasadniająca dalsze zaliczanie praw majątkowych, także tych uzyskanych w następstwie podziału majątku spółki, do majątku osobistego wspólnika będącego małżonkiem pozostającym we wspólności ustawowej. Wobec tego Sąd Najwyższy stwierdził, że małżonek nie może żądać zwrotu (rozliczenia) wartości usług świadczonych przez drugiego małżonka na rzecz spółki cywilnej.

Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 16 stycznia 2013 r. II CSK 193/12

Joanna Gaik