Prawo cytatu jako ustawowa licencja na prawa autorskie.

Zgodnie z ustawą z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (na korzystanie z cudzych dzieł (tekstów) wymagana jest zgoda ich autora. Mając jednak na uwadze potrzebę rozpowszechniania dóbr kultury, Ustawodawca wprowadził szereg wyłączeń pozwalających na  pogodzenie interesów twórców z ogólnym interesem społecznym. Zamieszczone w artykułach  23 - 35 Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (upaipp) tak zwane licencje ustawowe, czyli formy dozwolonego użytku publicznego stanowiące ingerencje w prawa wyłączne twórcy, w drodze wyjątku, pozwalają na zwolnienie z wymogu uzyskania zgody autora na wykorzystanie jego dzieła.   

Jedną z najczęściej stosowanych licencji ustawowych jest prawo cytatu zawarte w art. 29.1. upaipp:

„Wolno przytaczać w utworach stanowiących samoistną całość urywki rozpowszechnionych utworów lub drobne utwory w całości, w zakresie uzasadnionym wyjaśnianiem, analizą krytyczną, nauczaniem lub prawami gatunku twórczości.”

Analizując dokładniej powyższy przepis należy wskazać, iż możemy  przytaczać fragmenty cudzych utworów, jeżeli nasze dzieło stanowi utwór w rozumieniu prawa autorskiego. Znaczy to tyle, że posiada elementy twórcze oraz indywidualne. Ponadto utwór cytowany powinien być to utwór  rozpowszechniony, a więc taki, który za zezwoleniem twórcy został zwielokrotniony i którego egzemplarze zostały udostępnione publicznie.

 Cytowane fragmenty nie mogą być jednak zasadniczą częścią w tworzonym dziele. Prawo nie precyzuje co do tego szczegółowych wytycznych, nie może jednak dojść do sytuacji, w której osoba czytająca dzieło ma wrażenie, że cytaty są główną częścią, a pozostała część dzieła jedynie nieznacznym dopełnieniem. Proporcje powinny być wywarzone, cytat ma pełnić rolę podrzędną w stosunku do całego dzieła. Znaczne zapożyczenia, mogłyby być zakwalifikowane jako opracowanie, naruszające interesy autora (art. 35 upaipp), dla którego wymagana jest  zgoda twórcy dzieła, z którego pochodzą zapożyczenia (art. 2 ust 1 upaipp).

Cytat może być wykorzystany jedynie w zakresie uzasadnionym wyjaśnieniem, analizą krytyczną, nauczaniem lub prawami gatunku twórczości – jest to katalog zamknięty. Ponadto cytat nie może być zastosowany jedynie w celu upiększenia własnego utworu poprzez np. zastosowanie fragmentów innych utworów bez uzasadnienia merytorycznego. Brak jest jednak wyznaczonej w tej materii ostrej granicy między uatrakcyjnianiem tekstu, a celami wskazanymi powyżej. Ponadto cytat nie musi występować tylko w formie tekstowej. Wyróżnia się cytat m.in. muzyczny, plastyczny, graficzny czy filmowy.

Przy zastosowaniu cytatu bezwzględnie pamiętać trzeba, aby zawsze podać twórcę oraz źródło konkretnego, cytowanego fragmentu. Powinno być to wskazanie dokładne, która część z którego źródła została zapożyczona. Zaniedbanie tego obowiązku powoduje naruszenie autorskich praw osobistych twórcy.

Cytat nie może również wywoływać u odbiorcy fałszywego wyobrażenia o cytowanym dziele, tzn. być fragmentem wyrwanym z kontekstu i przez to zniekształcać myśli autora  - bo również może prowadzić to do niezgodnego z ustawą naruszenia.

                                                                                                                             Maciej Stępień