Prawo do środków z konta zmarłego

Śmierć osoby bliskiej zawsze jest tragicznym przeżyciem i mało kto wtedy myśli o pieniądzach zgromadzonych na rachunku bankowym zmarłego. Prędzej czy później pojawi się jednak co najmniej konieczność uregulowania związanych z tym kwestii, a czasami nawet konieczność zabezpieczenia zgromadzonych na koncie bankowym wartości.

Zgodnie z polskim prawem zgromadzone na koncie bankowym zmarłego środki podlegają zasadom dziedziczenia, chyba że właściciel rachunku pozostawił tzw. dyspozycję wkładem na wypadek swojej śmierci, zwaną potocznie „zapisem bankowym”. Instytucja ta zobowiązuje bank do wypłacenia osobie wskazanej w dyspozycji pieniędzy z rachunku lub określonej ich części. Beneficjentem nie może być jednak dowolnie wybrana osoba, ale osoby bliskie właściciela rachunku, tj. małżonek, rodzice, dzieci oraz rodzeństwo. Wprowadzono także ograniczenie wysokości przekazywanej w ten sposób kwoty, która nie może przekroczyć dwudziestokrotności przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw bez wypłat nagród z zysku, ogłaszanego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego za ostatni miesiąc przed śmiercią posiadacza rachunku.

Środki pieniężne przekazane zapisem bankowym nie wchodzą więc do spadku po zmarłym i zasadniczo pozostają poza zasięgiem spadkobierców, innych niż obdarowani w ten sposób. Co się zaś tyczy pozostałych środków, innych niż te objęte zapisem bankowym – sprawa pozostaje otwarta. Uprawnionymi do nich będą osoby, które dziedziczą po spadkodawcy, przy czym nie ma tu znaczenia czy dziedziczenia odbywa się na podstawie przepisów ustawowych, czy też w drodze testamentu. W związku z powyższym, aby uzyskać dostęp do zgromadzonych na koncie wartości konieczne będzie wylegitymowanie się odpisem prawomocnego postanowienia sądu o stwierdzeniu nabycia spadku lub wypisem zarejestrowanego aktu poświadczenia dziedziczenia, sporządzonego przez notariusza. Oba te dokumenty stanowią dowód na to, że dana osoba jest spadkobiercą oraz określają jaka część spadku (a co za tym idzie jaka część pieniędzy z rachunku) jej przysługuje.

Poza postanowieniem o stwierdzeniu nabycia spadku i aktem poświadczenia dziedziczenia żaden inny dokument nie uprawnia do pobrania środków z konta zmarłego. Jak każda szanująca się zasada, także i ta ma swój wyjątek. Otóż zgodnie z odpowiednimi zapisami prawa bankowego, bank jest zobowiązany do wypłacenia kwoty odpowiadającej kosztom pogrzebu osobie, która przedstawi dowody poniesionych na ten cel kosztów. Wypłacana kwota nie może jednak przekroczyć kosztów urządzenia pogrzebu „zgodnie ze zwyczajami przyjętymi w danym środowisku”.

W praktyce często zdarzają się też sytuacje, gdy jeszcze za życia posiadacz rachunku upoważnił kogoś do niego, a osoba ta po jego śmierci wypłaca pieniądze, ukrywa je i tym samym uszczupla wartość schedy spadkowej. Aby zabezpieczyć spadek przed tego typu bezprawnymi i moralnie nagannymi działaniami oraz aby uchronić go przed stratami spowodowanymi brakiem nadzoru nad przeprowadzanymi tam operacjami finansowymi różnego rodzaju, można skorzystać z instytucji zabezpieczenia spadku. Stosuje się ją, gdy z jakiegokolwiek powodu grozi naruszenie rzeczy lub praw pozostałych po spadkodawcy, zwłaszcza przez ich usunięcie, uszkodzenie, zniszczenie albo nieusprawiedliwione rozporządzenie. Zabezpieczenia takiego dokonuje sąd na wniosek każdego, kto uprawdopodobni, że jest spadkobiercą, uprawnionym do zachowku lub zapisobiercą lub innym uprawnionym podmiotem z urzędem skarbowym włącznie. Regulujące tą problematykę przepisy pozwalają sądowi zlecić stosowne czynności komornikowi lub innym organom. Można wnieść także o ustanowienie zarządcy tymczasowego, który będzie załatwiał wszystkie formalności z bankiem.

Natomiast zainteresowane osoby mogą liczyć tylko na siebie, jeśli chodzi o ustalenie w jakim banku spadkodawca przechowywał pieniądze. Na podstawie wskazanych powyżej dokumentów, poświadczających fakt bycia spadkobiercą, banki udzielą informacji, czy spadkodawca posiadał u nich  rachunek bankowy. Działających na polskim rynku banków jest jednak wiele, co może trochę utrudnić poszukiwania. Dodatkowym problemem mogą być również instytucje parabankowe, które działają poza regulacjami prawa bankowego.

Paweł Chrząszcz