Prawo sąsiedzkie - domniemanie wspólnego korzystania.

Przepisy Kodeksu cywilnego (k.c.) wprowadzają domniemanie, które wynika z zasad prawa sąsiedzkiego i jego funkcją jest niedopuszczanie do konfliktów sąsiedzkich dotyczących korzystania z urządzeń znajdujących się na granicy. Czy cel ustawodawcy został osiągnięty? Oceńcie Państwo sami.

Zgodnie z art. 154 k.c. :

§1. Domniemywa się, że mury, płoty, miedze, rowy i inne urządzenia podobne, znajdujące się na granicy gruntów sąsiadujących, służą do wspólnego użytku sąsiadów. To samo dotyczy drzew i krzewów na granicy.

§2. Korzystający z wymienionych urządzeń obowiązani są ponosić wspólnie koszty ich utrzymania.

Istnienie tego domniemania nie jest związane z własnością gruntu tylko z określonym stanem faktycznym, którym jest rzeczywista granica pomiędzy sąsiadującymi gruntami. Tym samym, samo rozgraniczenie nieruchomości według innej linii niż graniczna nie niweczy tego domniemania. Stanie się dopiero z chwilą przesunięcia granicy,w wyniku której urządzenia, o których mowa w przytoczonym przepisie, przestaną znajdować się „na granicy”.

Określenie „służą do wspólnego użytku sąsiadów” należy rozumieć odmiennie w zależności od rodzaju i funkcji konkretnego urządzenia. Dla przykładu, w odniesieniu do krzewów i drzew użytkiem będzie pobieranie pożytków. Ponadto, fakt wspólnego użytku należy oceniać z punktu widzenia ustalonych w danych okolicznościach zwyczajów, dobrych obyczajów i słuszności.

Co więcej, prawo do „wspólnego użytku” przysługuje wszystkich sąsiadom, bez względu na ich uprawnienia do nieruchomości. Z powyższego wynika, że uprawnienie to nie będzie przysługiwać tylko sąsiadom – właścicielom, ale także sąsiadom – posiadaczom samoistnym i zależnym oraz domownikom właściciela mieszkającym razem z nimi.

Ponadto, należy wskazać, że to domniemanie jest domniemaniem wzruszalnym, co oznacza, że strony mogą je obalić dowodem przeciwnym.

Warto pamiętać, że powyższy przepis nie dotyczy prawa własności urządzeń, w związku z tym ewentualny problem własności co do materiału pozostałego z rozbiórki muru granicznego czy płotu, należy rozpatrywać według ogólnych zasad. W tej sytuacji, należy wziąć pod uwagę, kto poniósł koszty wybudowania konkretnych urządzeń oraz czy istniała w tym zakresie umowa pomiędzy stronami.

Kolejnym ważnym aspektem komentowanego zagadnienia jest fakt, że koszty utrzymania urządzeń, o których mowa powyżej, ponoszą wspólnie osoby z nich korzystające. Zgodnie z poglądem doktryny, należy zastosować odpowiednio przepisy dotyczące współwłasności. W związku z powyższym, osoby korzystające z urządzeń, ponoszą wydatki i ciężary związane z urządzeniami w stosunku do wielkości przysługujących im udziałów. Warto wskazać, że zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 24 stycznia 2002r. (III CZP 75/01, OSP 10/02, poz. 127 z glosą aprobującą S. Rudnickiego), obowiązek ponoszenia kosztów urządzeń położonych w granicy gruntów sąsiadujących nie obejmuje kosztów utrzymania lub wybudowania nowego urządzenia.

Podsumowując, domniemanie zawarte w art. 154 k.c., stanowi podstawę żądania przez osoby uprawnione na drodze sądowej dopuszczenia do współkorzystania z przedmiotu wspólnego użytku i ochrony przed działaniami zakłócającymi korzystanie z nich. 

Agnieszka Dachowska