Procedura uznania za zmarłego.

  Uznanie za zmarłego to instytucja, która ma szczególne znaczenie na gruncie prawa spadkowego i rodzinnego. Pozwala usunąć stan niepewności jaki powstał w wyniku zaginięcia osoby, czyli takiego jej zniknięcia, które daje podstawy do twierdzenia, że ona już nie żyje.

   Wniosek o uznanie za zmarłego może złożyć każdy, kto ma w tym interes prawny, ale także krewny lub osoba emocjonalnie związana z zaginionym. W każdym wypadku sąd zbada czy dana osoba jest uprawniona do wszczęcia postępowania. Sądem właściwym do rozpoznania sprawy jest sąd ostatniego miejsca zamieszkania osoby zaginionej, a gdyby zaginiony nie miał miejsca zamieszkania – sąd ostatniego miejsca pobytu.

   Najważniejszą przesłanką uznania za zmarłego jest czas, jaki upłynął od momentu zaginięcia. Zgodnie z generalną zasadą zaginiony może być uznany za zmarłego, jeżeli upłynęło dziesięć lat od końca roku kalendarzowego, w którym według istniejących wiadomości jeszcze żył. Jak każda szanująca się zasada także i ta ma swoje wyjątki. Mianowicie, jeżeli osoba w chwili uznania za zmarłą ukończyła 75 lat, wystarcza upływ 5 lat. Drugi wyjątek zakazuje uznania za zmarłego przed końcem roku kalendarzowego, w którym zaginiony ukończyłby lat 23. Ponadto ustawodawca przewidział jeszcze kilka szczególnych wypadków zaginięć, gdzie stopień prawdopodobieństwa śmierci jest bardzo wysoki, takich jak zaginiecie w czasie podróży morskiej lub powietrznej albo w związku z innymi bezpośrednimi niebezpieczeństwami dla życia, jednakże w praktyce mają one znikome zastosowanie.

   Wniosek o uznanie za zmarłego można zgłosić nie wcześniej niż na rok przed końcem terminu, po upływie którego zaginiony może być uznany za zmarłego. Gdy jednak uznanie za zmarłego może nastąpić po upływie roku lub krótszego niż rok terminu od zdarzenia, które uzasadnia prawdopodobieństwo śmierci zaginionego, wniosek o uznanie za zmarłego zgłosić można dopiero po upływie tego terminu. Wnioskodawca we wniosku powinien przedstawić maksymalnie szczegółowe dane dotyczące zaginionego, a także uprawdopodobnić okoliczności uzasadniające wniosek.

  Jeżeli sąd uzna, że istnieją przesłanki do uznania zaginionego za zmarłego, zarządza ogłoszenie o wszczęciu postepowania, które umieszcza się w piśmie poczytnym na całym obszarze państwa i podaje do publicznej wiadomości w miejscu ostatniego zamieszkania zaginionego. W ogłoszeniu tym wzywa się zaginionego do stawienia się w terminie 6 miesięcy pod groźbą uznania za zmarłego, a osoby mające informacje na jego temat do zgłoszenia się do sądu.   

   Przed wydaniem postanowienia o uznaniu za zmarłego sąd powinien wysłuchać w miarę możliwości osoby bliskie dla zaginionego. Nie chodzi tu tylko o jego krewnych, ale o osoby, które łączyła z zaginionym jakaś więź (np. miłość, przyjaźń, wdzięczność), przy czym nie wszystkie z tych osób muszą być wysłuchiwane.

  Prawomocne postanowienie o uznaniu za zmarłego ma charakter konstytutywny ex tunc, tzn. jest skuteczne od chwili oznaczonej w orzeczeniu  i pociąga za sobą takie same skutki jak śmierć biologiczna. Oczywiście może być ono uchylone, gdy pojawią się wiarygodne dowody świadczące przeciwko niemu.

Paweł Chrząszcz