Prywatny akt oskarżenia - jaka opłata, kto poniesie koszty procesu i kiedy można liczyć na zwolnienie?

Polskie prawo uregulowane w kodeksie karnym i innym ustawach przewiduje obszerny katalog czynów zabronionych, których ściganiem a następnie popieraniem przed sądem zajmuje się oskarżyciel publiczny (najczęściej prokurator). Jednakże niektóre przestępstwa objęte są innymi trybami niż ściganie z urzędu. Przepisy przewidują także grupę przestępstw prywatnoskargowych, a więc ściganych z oskarżenia prywatnego. W takiej sytuacji to pokrzywdzony wnosi do sądu tzw. prywatny akt oskarżenia i to pokrzywdzony jest oskarżycielem. Natomiast prokurator może przyłączyć się do toczącego postępowania, jeżeli uzna, że wymaga tego interes społeczny.

Do grupy przestępstw prywatnoskargowych należą takie czyny zabronione jak np. umyślne lekkie uszkodzenie ciała, nieumyślne lekkie uszkodzenie ciała, zniesławienie, zniewaga, naruszenie nietykalności cielesnej oraz naruszenie reguł prawa prasowego związanych z publikacją sprostowania lub odpowiedzi.

Prywatny akt oskarżenia i opłata.

Prywatny akt oskarżenia strona pokrzywdzona może wnieść do sądu osobiście (przesyłając pismo pocztą lub składając na dzienniku podawczym wydziału karnego właściwego sądu), a także działając przez pełnomocnika. Akt oskarżenia powinien zawierać dane personalne oraz adresy oskarżyciela prywatnego, oskarżonego i ewentualnych świadków, a także datę i miejsce zdarzenia oraz uzasadnienie. W pierwszej kolejności wyznaczony zostaje termin posiedzenia pojednawczego, na którym sędzia wzywa strony do zawarcia ugody na określonych warunkach. W przypadku nie zawarcia ugody sprawa zostaje skierowana na rozprawę.

Co istotne, aby móc skutecznie bronić swoich praw, trzeba ponieść związane z tym wydatki. Zgodnie bowiem z art. 621 § 1 k.p.k. oskarżyciel prywatny składa przy akcie oskarżenia lub wraz z oświadczeniem o przyłączeniu się do toczącego się postępowania lub podtrzymaniu oskarżenia, od którego prokurator odstąpił, dowód wpłacenia do kasy sądowej zryczałtowanej równowartości wydatków.

Wysokość opłaty określa w drodze rozporządzenia Minister Sprawiedliwości (MS), w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw finansów publicznych, wskazując zryczałtowaną równowartość wydatków, mając jednocześnie na uwadze przeciętne koszty postępowania oraz zasadę dostępu do sądu. Zgodnie z Rozporządzeniem MS z dnia 28 maja 2003 r. w sprawie wysokości zryczałtowanej równowartości wydatków w sprawach z oskarżenia prywatnego wysokość opłaty ustalona została na kwotę 300 zł. Należność można uiścić przy wnoszeniu prywatnego aktu oskarżenia, ale także pod otrzymaniu wezwania do jej uiszczenia.

Kto poniesie koszty?

W orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie sąd określa kto i w jakiej części oraz w jakim zakresie ponosi koszty procesu. Zgodnie z art. 628 k.p.k. od skazanego w sprawach z oskarżenia prywatnego sąd zasądza na rzecz oskarżyciela prywatnego poniesione przez niego koszty procesu, natomiast na rzecz Skarbu Państwa wydatki ustalone na podstawie art. 618 k.p.k, od których uiszczenia oskarżyciel prywatny został zwolniony lub jeśli rozpoznano sprawę bez ich uiszczenia.  

Jeśli więc w wyniku postępowania wszczętego prywatnym aktem oskarżenia dojdzie do skazania, poniesione przez oskarżyciela prywatnego koszty procesu: zryczałtowana równowartość wydatków (300 zł), opłaty w prasie, radiu i telewizji (nie są objęte ryczałtem), wydatki związane z ustanowieniem pełnomocnika i ewentualnie także wydatki związane z osobistym udziałem oskarżyciela prywatnego w sprawie, zostaną mu zwrócone przez skazanego.

Co ważne, przy oskarżeniu prywatnym oskarżyciel prywatny ponosi zawsze koszty procesu w razie uniewinnienia oskarżonego (art. 632 pkt 1 k.p.k.). Natomiast zgodnie z art. 622 k.p.k. w razie pojednania się stron przed wszczęciem przewodu sądowego, warunkowego umorzenia postępowania, umorzenia postępowania z powodu niepoczytalności sprawcy lub znikomej społecznej szkodliwości czynu albo z powodu stwierdzenia w zarzucanym czynie znamion przestępstwa ściganego z urzędu, zmiany trybu ścigania z powodu przyłączenia się prokuratora do postępowania wszczętego przez oskarżyciela prywatnego i zakończenia tego postępowania w trybie publicznoskargowym - prezes sądu zarządza zwrot uiszczonych przez oskarżyciela prywatnego wydatków w całości, a w połowie - w razie pojednania się stron po rozpoczęciu przewodu sądowego.  

Zwolnienie z kosztów.

Opata 300 zł równoważyć ma z jednej strony wydatki postępowania sądowego, z drugiej zaś nie zamykać drogi do sądu. Niewątpliwie gdyby opłata była nazbyt wysoka, wówczas wiele osób nigdy nie decydowałoby się na obronę swoich praw. Jednakże i ta opłata może okazać się nadmiernym obciążeniem domowego budżetu. W takiej sytuacji można skorzystać z instytucji zwolnienia z kosztów postępowania. Zgodnie z art. 17 ust. 1 ustawy o opłatach w sprawach karnych do zwolnienia od opłat stosuje się odpowiednio przepisy o zwolnieniu od kosztów postępowania karnego. Zgodnie z art. 623 k.p.k. sąd zwalnia osobę w całości lub w części od wyłożenia kosztów podlegających uiszczeniu przy wnoszeniu pisma procesowego, jeżeli wykazała ona, że ze względu na jej sytuację rodzinną, majątkową i wysokość dochodów wyłożenie ich byłoby zbyt uciążliwe. W przeciwieństwie do procesu cywilnego, w procedurze karnej nie jest wymagane aby osoba składała oświadczenie o stanie majątkowym na określonym urzędowym formularzu. Dla uzyskania zwolnienia wystarczy wniosek złożony wraz z aktem oskarżenia lub złożony ustnie do protokołu.

Piotr Bryndal