Przedawnienie - co to takiego, ile wynoszą terminy i co je przerywa?

Zgodnie z przepisami prawa cywilnego, roszczenia majątkowe ulegają przedawnieniu. Oznacza to, że po upływie terminu przedawnienia ten, przeciwko komu przysługuje roszczenie, może uchylić się od jego zaspokojenia, chyba że zrzeka się korzystania z zarzutu przedawnienia. Jednakże zrzeczenie się zarzutu przedawnienia przed upływem terminu jest nieważne.  

Toistotne zastrzeżenie, bowiem przedawnienia nigdy nie uwzględnia sąd  z urzędu, a wyłącznie na wniosek tj. zgłoszony w ramach postepowania zarzut zainteresowanego, że roszczenie uległo przedawnieniu w skutek upływu przewidzianego prawem terminu. Wynika to z samego charakteru świadczenia, które z upływem terminu nie wygasa, ale dalej istnieje i może być dochodzone przed sądem. Skutek przedawnienia polega na tym, że wprawdzie roszczenie nadal istnieje, ale ten, przeciwko komu jest ono skierowane, może uchylić się od jego zaspokojenia.

Warto zatem wiedzieć jak liczyć i jakie terminy przedawnienia obowiązują w polskim prawie, ponieważ terminy przedawnienia nie mogą być skracane ani wydłużane w umowie. Termin przedawnienia zaczyna biec od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne (art. 120 § 1 k.c.). Wymagalność natomiast to stan, w którym wierzyciel może żądać spełnienia świadczenia od dłużnika. Podstawowym terminem jest okres 10 lat, a dla roszczeń o świadczenia okresowe (np. czynsz najmu, świadczenia rentowe, opłaty abonamentowe) oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej 3 lata (np. roszczenie z tytułu kredytu bankowego).

Od tych podstawowych terminów, przepisy przewidują szereg wyjątków np. termin 2 lat dla:
- roszczeń sprzedawcy z tytułu sprzedaży dokonanej w zakresie działalności jego przedsiębiorstwa (art. 554 k.c.). Ten termin stosuje się również do sprzedaży energii, praw oraz roszczenia prowadzących gospodarstwa rolne z tytułu sprzedaży płodów rolnych i leśnych.
- roszczeń z umowy o dzieło (art. 646 k.c.),
- roszczeń przy umowie zlecenia o wynagrodzenie za spełnione czynności i o zwrot poniesionych wydatków przysługujących osobom, które stale lub w zakresie działalności trudnią się czynnościami danego rodzaju (art. 751 pkt 1 k.c.).
- roszczeń z tytułu umowy rachunku bankowego (art. 731 k.c.);
a termin 1 roku dla m.in.:
- roszczenia właściciela przeciwko samoistnemu posiadaczowi o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy, o zwrot pożytków lub o zapłatę ich wartości, jak również roszczenia o naprawienie szkody z powodu pogorszenia rzeczy; roszczenia samoistnego posiadacza przeciwko właścicielowi o zwrot nakładów na rzecz(art. 229);
- roszczenia właściciela przeciwko użytkownikowi o naprawienie szkody z powodu pogorszenia rzeczy albo o zwrot nakładów na rzecz, jak również roszczenia użytkownika przeciwko właścicielowi o zwrot nakładów na rzecz (art. 263);
- roszczeń wynajmującego przeciwko najemcy o naprawienie szkody z powodu uszkodzenia lub pogorszenia rzeczy, jak również roszczeń najemcy przeciwko wynajmującemu o zwrot nakładów na rzecz albo o zwrot nadpłaconego czynszu (art. 677);
- roszczenia użyczającego przeciwko biorącemu do używania o naprawienie szkody za uszkodzenie lub pogorszenie rzeczy, jak również roszczenia biorącego do używania przeciwko użyczającemu o zwrot nakładów na rzecz oraz o naprawienie szkody poniesionej wskutek wad rzeczy (art. 719);
- roszczenia z umowy przewozu osób. Termin przedawnienia zaczyna biec od dnia wykonania przewozu, a gdy przewóz nie został wykonany - od dnia, kiedy miał być wykonany (art.778);
- roszczenia z umowy przewozu rzeczy (art.792);
- roszczeń z umowy spedycji (art. 803);

Przed ustaleniem, czy nastąpiło przedawnienie roszczenia należy także ustalić, czy nie doszło do tzw. przerwania jego biegu. Termin przedawnienia może zostać przerwany, jeżeli wierzyciel bądź dłużnik dokonają pewnych kroków, które służą zaspokojeniu roszczenia.

Przedawnienie przerywa bowiem:

1) każda czynność przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju, przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia,
2) uznanie roszczenia przez osobę, przeciwko której roszczenie przysługuje,
3) wszczęcie mediacji.

Czynnościami przerywającymi przedawnienie są np.:
- złożenie pozwu w sądzie powszechnym np. o zapłatę,
- złożenie pozwu w sądzie polubownym o spełnienie świadczenia,
- zgłoszenie wierzytelności w postępowaniu upadłościowym,
- złożenie wniosku o nadanie klauzuli wykonalności,
- złożenie wniosku o wszczęcie egzekucji,
- zawarcie ugody z dłużnikiem,
- uznanie długu przez dłużnika, np. poprzez wniosek o rozłożenie na raty.

Przerwanie przedawnienia powoduje, że biegnie ono na nowo. Bieg terminu można przerywać wielokrotnie - po każdym przerwaniu rozpoczyna on swój bieg na nowo. Roszczenie stwierdzone prawomocnym orzeczeniem sądu lub innego organu powołanego do rozpoznawania spraw danego rodzaju albo orzeczeniem sądu polubownego, jak również roszczenie stwierdzone ugodą zawartą przed sądem albo przed sądem polubownym przedawnia się z upływem lat dziesięciu, chociażby termin przedawnienia roszczeń tego rodzaju był krótszy. Jeżeli stwierdzone w ten sposób roszczenie obejmuje świadczenia okresowe, roszczenie o świadczenia okresowe należne w przyszłości ulega przedawnieniu trzyletniemu.

Piotr Bryndal