Przepadek przedmiotów jako środek karny.

Zgodnie z najważniejszym źródłem powszechnie obowiązującego prawa w Polsce – Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej, „przepadek rzeczy może nastąpić tylko w przypadkach określonych w ustawie i tylko na podstawie prawomocnego orzeczenia sądu”.

Jednym z przypadków w polskim systemie prawa, w którym ustawa dopuszcza zastosowanie przepadku przedmiotów jest Kodeks karny, który określa przepadek jako jeden ze środków karnych. Polega on na tym, że na rzecz Skarbu Państwa lub innych wskazanych w ustawie podmiotów, przechodzi własność przedmiotów objętych przepadkiem na rzecz Skarbu Państwa.

Kolejnym przykładem dopuszczalności przepadku rzeczy zawierają regulacje Kodeksu postępowania cywilnego. Kwestia ta zostanie wyjaśniona w kolejnych artykułach.

Wracając do regulacji karnych, należy wskazać, że orzeczenie przepadku przedmiotów przez sąd możliwe jest w dwóch konfiguracjach, a mianowicie: obligatoryjnie lub fakultatywnie, zgodnie z zaistnieniem przesłanek o których mowa w przepisach Kodeksu karnego.

Regułą jest obowiązek orzekania przepadku przedmiotów pochodzących bezpośrednio z przestępstwa na rzecz Skarbu Państwa, na który przechodzi własność tych przedmiotów, z chwilą uprawomocnienia się wyroku w tym zakresie.  Powyższe założenie znajduje potwierdzenie w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 18 sierpnia 2000 r., który wskazuje, że obowiązek orzekania przez sądy przepadku przedmiotów pochodzących bezpośrednio z przestępstwa na rzecz Skarbu Państwa jest regułą, a tylko, w sytuacji, gdy te przedmioty „podlegają zwrotowi pokrzywdzonemu lub innemu podmiotowi” zgodnie z art. 44 Kodeksu karnego, sąd nie orzeka przepadku tych przedmiotów. Jednocześnie, wskazana regulacja stanowi wyjątek od powyższego założenia.

Warto wskazać także wyrok z dnia 2 lutego 2005r., w którym Sąd Najwyższy twierdzi, że „wobec istnienia przesłanek stwarzających domniemanie, że samochód podlega zwrotowi uprawnionej, konkretnej osobie, nie ma podstaw do orzeczenia przepadku tego samochodu na rzecz Skarbu Państwa”. Można odnieść wrażenie, że w niektórych przypadkach to wyjątek od reguły staję się regułą, jednak należy mieć na uwadze nie tylko ratio legis tych regulacji, ale i dominującą linię orzecznictwa.

Jak stanowi art. 44 §1 Kodeksu karnego, sąd obligatoryjnie orzeka „przepadek przedmiotów pochodzących bezpośrednio z przestępstwa”.

Problematyczną kwestią jest orzekanie przepadku przedmiotów pochodzących bezpośrednio z przestępstwa, którymi są pieniądze. W tej sprawie wypowiedział się Sąd Najwyższy – Izba Karna w wyroku z dnia 27 marca 2013r., który wskazał, że przepadek pieniędzy pochodzących bezpośrednio z przestępstwa możliwy jest tylko wówczas, gdy zachowują one cechę oznaczenia co do tożsamości.

W przypadku braku występowania elementu bezpośredniości w relacji popełnienia przestępstwa z użyciem konkretnych przedmiotów, ustawodawca przyznaje sądowi możliwość orzeczenia przepadku przedmiotów, „które służyły lub były przeznaczone do popełnienia przestępstwa”.

Dla przykładu, w wyroku z dnia 21 października 2010 r. Sąd Najwyższy – Izba Karna orzekł, że „pojazd mechaniczny nie należy do kategorii przedmiotów, które służą lub były przeznaczone do popełnienia przestępstwa polegającego na prowadzeniu pojazdu w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego”.

W zależności od konkretnego stanu faktycznego, może się zdarzyć, że orzeczenie przepadku nie będzie możliwe. W tej sytuacji, sąd może orzec przepadek równowartości tych przedmiotów (pochodzących bezpośrednio z przestępstwa lub tych, które służyły lub były przeznaczone do popełnienia przestępstwa).

Mając na uwadze powyższe, zgodnie z przepisami Kodeksu karnego, przepadek jest jednym ze środków karnych, którego zastosowanie zależy nie tylko od spełnienia ustawowych przesłanek ale i od okoliczności danego stanu faktycznego.

Agnieszka Dachowska

1. Kodeks karny

2. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 sierpnia 2000r., II KKN 158/2000

3. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 lutego 2005r., VKK 412/2004

4. Wyrok Sąd Najwyższy z dnia 21 października 2010r., V KK 272/2010

5. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 marca 2013r