Przestępstwa ścigane na wniosek pokrzywdzonego.

W Kodeksie karnym pewna część opisanych typów przestępstw zawiera następujące sformułowanie: „Ściganie następuje na wniosek pokrzywdzonego”. W ten sposób ustawodawca oznaczył zachowania, które choć wyczerpują wszystkie znamiona przestępstwa, to jednak nie są ścigane dopóki pokrzywdzony nie złoży wniosku o ich ściganie. Wniosek taki jest pewnego rodzaju prośbą skierowaną do Policji lub prokuratury, w której zainteresowany prosi, aby wymiar sprawiedliwości zajął się ustaleniem kto popełnił dany czyn i wymierzył mu karę.

Z procesowego punktu widzenia wniosek o ściganie może być złożony w dwóch sytuacjach. Po pierwsze, gdy w ogóle inicjuje on wszelkie czynności podejmowane w sprawie, ponieważ do organów ściganie nie dotarła wcześniej żadna informacja o zdarzeniu. Po drugie, gdy określone służby mają informację o możliwości popełnienia przestępstwa i podjęły już pewne działania w sprawie, ale postępowanie może być w dalszej części kontynuowane dopiero po otrzymaniu wniosku od pokrzywdzonego. Przestępstwa wnioskowe zostały wprowadzone do Kodeksu karnego, aby w niektórych sytuacjach móc zaniechać ścigania sprawcy, które to mogłoby spowodować znacznie więcej szkody niż sam czyn podlegający ściganiu. Z drugiej strony pokrzywdzony zawsze ma możliwość dochodzenia swoich praw, gdy tylko złoży wniosek o ściganie.

Przestępstwa wnioskowe są szczególnym rodzajem przestępstw ściganych z urzędu, ponieważ po złożeniu wniosku o ściganie postepowanie toczy się dalej właśnie w tym trybie. Tak jak w przypadku przestępstw ściganych z oskarżenia publicznego potrzebne jest przeprowadzenie postępowania przygotowawczego, a akt oskarżenia wnosi oskarżyciel publiczny a nie pokrzywdzony, co wyraźnie rozgranicza przestępstwa wnioskowe od przestępstw ściganych z oskarżenia prywatnego. Wniosek o ściganie warunkuje więc skierowanie ścigania przeciwko konkretnej osobie. Nie jest natomiast konieczny na etapie zbierania informacji o zdarzeniu i prowadzenia postępowania w sprawie, ale jeszcze nie przeciwko danej osobie.  

Wniosek o ściganie składany jest organom ścigania najczęściej wraz z zawiadomieniem o przestępstwie. Może on być pisemny lub ustny i wciągnięty do protokołu, ale zawsze musi jednoznacznie z niego wynikać, że pokrzywdzony domaga się ścigania sprawcy. Za niepełnoletniego pokrzywdzonego wniosek składa jego opiekun prawny, którym najczęściej są rodzice. Czasami zdarza się też tak, że o przestępstwie zawiadamia osoba trzecia i wtedy to organy ścigania mają obowiązek uzyskania informacji czy pokrzywdzony będzie domagał się ścigania sprawcy. Podobnie stanie się, gdy w toku prowadzonego postępowania okaże się, że sprawa dotyczy przestępstwa wnioskowego.

Należy mieć na uwadze to, że składając wniosek o ściganie sprawcy jednocześnie obejmie ono wszystkich, którzy brali udział w przestępstwie, niezależnie od tego czy w ogóle o nich wiemy i czy chcemy ich ścigać. Wynika to z tzw. niepodzielności podmiotowej wniosku; pokrzywdzony nie może wybrać kogo chce ścigać, a kogo nie. Jedyny wyjątek stanowią osoby najbliższe dla składającego wniosek.

Nie istnieje termin do złożenia wniosku o ściganie. Granicę będzie tu jednak wyznaczać upływ okresu przedawnienia karalności danego przestępstwa. Ponieważ przestępstwa wnioskowe przeważnie nie należą do grupy zachowań o dużym ciężarze gatunkowym, to spora część z nich przedawni się już po 5 latach. Tak będzie np. przy lekkim naruszeniu czynności narządu ciała lub rozstroju zdrowia, groźbie karalnej, uchylaniu się od alimentów czy zniszczenia cudzej rzeczy w przypadku mniejszej wagi.

Wniosek o ściganie można cofnąć, ale wymaga to zgody sądu lub prokuratora, w zależności od etapu postępowania, na którym znajduje się sprawa. Ponadto cofniecie musi nastąpić do rozpoczęcia przewodu sądowego na pierwszej rozprawie głównej, czyli do momentu odczytania aktu oskarżenia przez oskarżyciela. Oświadczenie o cofnięciu składane jest wedle tych samych zasad co wniosek o ściganie i także musi odpowiadać wymogom pisma procesowego. Ponowne złożenie wniosku o ściganie jest niedopuszczalne. Cały czas jedynym przestępstwem wnioskowym, którego ścigania nie można wycofać pozostaje określone w art. 197 Kodeksu karnego zgwałcenie. Sejm przygotowuje jednak nowelizację, przesuwającą to przestępstwo do kategorii ściganych z urzędu, natomiast obecny zakaz cofnięcia wniosku o ściganie zastąpiony ma być wcześniej składanym wnioskiem o nieściganie.

Paweł Chrząszcz