Skutki złożenia oświadczenia woli pod wpływem groźby

Kodeks cywilny nie definiuje pojęcia groźby a wyznacza jedynie przesłanki, które nadają jej charakter normatywny, czyli wiążący z nią skutki doniosłe prawnie. Osoba, która złożyła oświadczenie woli w tej okoliczności tzn. przyjęła ofertę, podpisała umowę, dokonała darowizny itd. może uniknąć konsekwencji swojego zachowania.

Przesłankami groźby są bezprawność, jej powaga oraz normalny związek przyczynowy między groźbą a złożeniem oświadczenia woli.

Groźba jest bezprawna nie tylko jeżeli ktoś grozi dokonaniem czynu zabronionego przez prawo – np. pobiciem lub zniszczeniem mienia ale również czynu, który jest sprzeczny z przyjętymi przez społeczeństwo zasadami współżycia. Konkretyzując to drugie pojęcie można za przykład podać groźbę dokonania samobójstwa, publicznego ujawnienia kompromitujących faktów na temat osoby której się grozi lub nawet dokonanie zdrady małżeńskiej. W doktrynie podkreśla się, że za każdym razem przesłanka ta musi podlegać ocenie sądu z perspektywy konkretnego przypadku.

Powaga groźby polega na tym, iż u osoby zagrożonej może wystąpić obawa, iż jemu lub innej osobie grozi poważne niebezpieczeństwo w sferze osobistej lub majątkowej. Nie jest istotne czy rzeczywiście osoba ta bała się spełnienia groźby, tylko czy w danych okolicznościach przeciętny człowiek obawiałby się jej spełnienia. Sąd oceniając spełnienie tej przesłanki bierze oczywiście pod uwagę subiektywne odczucia osoby powołującej się na groźbę i jest to na pierwszym planie, jednak nie może pominąć również obiektywnego kryterium.

Złożenie oświadczenia woli musi pozostawać w związku przyczynowym z groźbą. Oznacza to, że osoba której grożono w normalnych okolicznościach nie uzewnętrzniłaby doniosłej prawnie decyzji, gdyby ktoś jej do tego nie zmusił. Złożone oświadczenie jest więc dokonane wbrew jej woli i nie posiada cechy swobody. Aby związek ten zaistniał, zgodnie z regulacją kodeksową nie ma znaczenia czy groźba wyszła od osoby w której interesie jest złożenie oświadczenia woli czy od osoby trzeciej, a druga strona o tym wiedziała lub mogła się dowiedzieć.

Dla spełnienia powyższych przesłanek nie jest również istotne czy groźba dotyczy bezpośrednio składającego określone oświadczenie czy też osoby trzeciej. Opisywana sytuacja będzie miała miejsce więc także w sytuacji jeżeli grożący oświadcza, iż postawi w niebezpieczeństwie osobistym lub majątkowym kogoś innego niż osobę, której pozbawia swobody dokonania prawnie doniosłego czynu.

Aby uchylić się od skutków oświadczenia woli złożonego w opisywanych okolicznościach nie jest wymagane ustaleniem wyroku sądu, że druga strona lub osoba trzecia dopuściła się przestępstwa groźby karalnej. Zgodnie z art. 88 Kodeksu cywilnego, uchylenie się od skutków prawnych z tej przyczyny następuje poprzez oświadczenie złożone drugiej osobie. Oświadczenie to musi zostać złożone na piśmie, jednak niezachowanie tego rygoru nie powoduje jego nieważności a jedynie utrudnienia dowodowe w razie procesu. Warto więc dla potwierdzenia tego faktu dokonać oświadczenia o uchyleniu się od skutków oświadczenia woli złożonego pod wpływem groźby zachowując formę pisemną, a samo oświadczenie wysłać za potwierdzeniem odbioru.

Ustawodawca określił, że uprawnienie to wygasa z upływem roku od chwili kiedy stan obawy ustał. Jako, iż jest to okoliczność z mocnym akcentem subiektywnym w praktyce ciężko będzie drugiej stronie udowodnić przekroczenie tego terminu. Będzie to jednak ułatwione, jeżeli groźby dokonała osoba, która nie żyje lub  z innych przyczyn nie mogła być w stanie spełnić groźby.

Patryk Hatak