Szukasz Porady?
Stała obsługa firm
Kancelaria w galerii
Spadek, i co dalej?
Po śmierci bliskiej osoby nie zaprzątamy sobie z reguły głowy sprawami dotyczącymi spadku po tej osobie – a przynajmniej nie w pierwszej kolejności. Jeśli dochodzi do dziedziczenia, spadkobiercy zazwyczaj są znani i po prostu przyjmują do wiadomości fakt "bycia spadkobiercą", zwłaszcza jeśli masa spadkowa nie przedstawia dużej wartości. W tym miejscu pojawia sie problem, ponieważ w przypadku, kiedy w stosunku do spadku nie podjęto żadnych działań, nie złożono oświadczeń o jego odrzuceniu, nie nastąpiło jego zrzeczenie - a dodatkowo jeśli fakt tego, kto jest spadkobiercą nie budzi wątpliwości - spadkobiercy zakładają, że mogą dowolnie rozporządzać przedmiotami wchodzącymi w skład spadku, gdyż "przecież go odziedziczyli". Sprawa jednak nie jest taka prosta, zwłaszcza jeśli spadkobierców jest kilku.
Zgodnie z art. 925 i 924 Kodeksu cywilnego (dalej: k.c.), spadkobierca nabywa spadek z chwilą otwarcia spadku, czyli z chwilą śmierci spadkodawcy. Owszem, dochodzi wówczas do nabycia spadku, jednak jest to nabycie masy spadkowej jako całości i przez wszystkich spadkobierców (chyba, że mamy do czynienia z zapisem, instytucja ta jednak nie będzie teraz omawiana). Mamy zatem do czynienia ze współwłasnością spadku, razem z ograniczeniami z niej wynikającymi. Potwierdza to art. 1035 k.c., zgodnie z którym: "jeżeli spadek przypada kilku spadkobiercom, do wspólności majątku spadkowego oraz do działu spadku stosuje się odpowiednio przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych". Ponadto warto zwrócić uwagę, że mimo niejako automatycznego nabycia spadku z chwilą śmierci spadkodawcy, w ciągu 6 miesięcy od tej daty lub od daty dowiedzenia się o swoim powołaniu do spadku, można złożyć oświadczenie o przyjęciu spadku (z dobrodziejstwem inwentarza - czyli z ograniczeniem odpowiedzialności za długi, lub wprost – bez ograniczenia odpowiedzialności) lub oświadczenie o jego odrzuceniu (co z kolei będzie powodować wyłączenie spadkobiercy od dziedziczenia i traktowanie go tak, jakby nie dożył otwarcia spadku – przez co do dziedziczenia dojdą jego zstępni).
Istotą spadkobrania w określonej ułamkowo części, jak to jest uregulowane w k.c., jest to, że ułamkowy udział przysługuje spadkobiercy w całej masie spadkowej, a nie tylko w jej poszczególnych przedmiotach. Fakt ten powoduje istotne ograniczenie, jeśli chodzi o rozporządzanie poszczególnymi przedmiotami wchodzącymi w skład spadku. W przypadku, kiedy jeden ze spadkobierców chciałby przykładowo sprzedać lub darować wchodzący w skład masy spadkowej samochód, może on dokonać zbycia jedynie swojego udziału w tym samochodzie, w dodatku za zgodą pozostałych spadkobierców. Jeśli natomiast którykolwiek ze spadkobierców nie wyrazi takiej zgody, rozporządzenie udziałem w danym przedmiocie masy spadkowej jest bezskuteczne, jeżeli naruszałoby uprawnienia przysługujące temu spadkobiercy. Sprawa ma się jednak inaczej, gdy przedmiotem zbycia ma być udział jednego ze spadkobierców w całej masie spadkowej (a nie w jednym przedmiocie wchodzącym w jej skład). Wówczas zastosowanie mają przepisy dotyczące współwłasności, zwłaszcza art. 198 k.c., zgodnie z którym "każdy ze współwłaścicieli może rozporządzać swoim udziałem bez zgody pozostałych" oraz art. 1051 k.c., stanowiący wprost, że "spadkobierca, który spadek przyjął, może spadek ten zbyć w całości lub w części. To samo dotyczy zbycia udziału spadkowego". Ograniczeniem jest tu jednak ustawowy wymóg formy aktu notarialnego dla umowy zobowiązującej do zbycia spadku lub przenoszącej jego własność.
W sytuacji, kiedy nabycie spadku nie zostanie w żaden sposób formalnie stwierdzone, a powołujemy się tylko na fakt dziedziczenia wynikający z otwarcia spadku, możemy mieć jednak realny problem z jego zbyciem. W celu uzyskania dokumentu potwierdzającego to, że jesteśmy spadkobiercami i posiadamy prawa do spadku, spadkobiercy powinni złożyć wniosek o stwierdzenie nabycia spadku do sądu lub udać się do notariusza w celu sporządzenia aktu poświadczenia dziedziczenia. Dopiero po uzyskaniu jednego z tych dokumentów spadkobiercy mogą bez obaw rozporządzać spadkiem lub swoimi udziałami.
Na podstawie postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku lub aktu poświadczenia dziedziczenia w dalszym ciągu nie jest jednak możliwe rozporządzanie przez spadkobierców poszczególnymi przedmiotami wchodzącymi w skład spadku – do tego konieczne jest bowiem dokonanie działu spadku. Dział może nastąpić zarówno sądowo jak i umownie i z reguły polega na przyznaniu poszczególnych przedmiotów wchodzących w skład masy spadkowej określonym spadkobiercom, stosownie do wartości, jakie przedstawiają ich udziały spadkowe. Jest również możliwe przyznanie spadku (lub przedmiotu spadku) wyłącznie jednemu ze spadkobierców, co będzie powodować u niego obowiązek spłaty pozostałych dziedziczących. Wszystko zależy jednak od umowy stron w tym zakresie. Jeśli natomiast umowa nie jest możliwa, o dziale spadku może rozstrzygnąć sąd – co jednak wiąże się niejednokrotnie ze żmudnym i długotrwałym postępowaniem w tym zakresie.
Karolina Wąsikowska
Szukasz porady prawnej?
Chcesz zlecić naszym prawnikom przygotowanie pisma lub prowadzenie sprawy?
Zobacz, jak wygląda nasza "Modelowa opinia prawna" i skorzystaj z formularza poniżej - wycena pytania zawsze jest bezpłatna.
Pracownicy PrawoDlaKazdego.pl pozostają do dyspozycji także w naszej Kancelarii, znajdującej się w Krakowie przy ulicy Lea 202A. Zadzwoń pod numer 609-709-999 i umów się na rozmowę z prawnikiem - zapraszamy na spotkanie.