Tuszowy odcisk palca zamiast podpisu osoby, która sama podpisać się nie może.

Dokonanie podpisu wymagane jest dla całego szeregu nawet prozaicznych czynności podejmowanych każdego dnia. Podpis jest wymagany zarówno w sytuacjach prawnie doniosłych, jak i przy sporządzaniu darowizny, testamentu czy zawieraniu umowy kredytu. Bywa niezbędny dla chociażby odzwierciedlenia swojej obecności na liście np. członków stowarzyszenia czy też dla złożenia wniosku o różnego typu urzędowe zaświadczenia. W szczególności ogromna rzesza czynności prawnych, jakie zawieramy w codziennym życiu wymaga formy pisemnej. Czasem dochowanie formy pisemnej przesądza w ogóle o ważności takiej czynności, w innych przypadkach może uchronić od problemów z udowodnieniem jej skutków.

Jak stanowi art. 78 k.c. dla zachowania pisemnej formy czynności prawnej wystarcza złożenie własnoręcznego podpisu na dokumencie obejmującym treść oświadczenia woli. 

Nie rzadko jednak z wielu powodów sami nie możemy takiego niezbędnego podpisu złożyć lub uzyskać go od innej osoby. Taka sytuacja zachodzi w przypadku niedowładu kończyn, niepełnosprawności, obłożnej choroby lub np. chwilowego unieruchomienia kończyny w skutek nieszczęśliwego wypadku samochodowego skutkującego zagipsowaniem obojga kończyn. Niemożność może być trwała lub chwilowa. Co ważne, za nie mogącego pisać nie będzie uważana osoba, która ma faktyczną możliwość złożenia podpisu, posługując się opanowaną przez siebie techniką, a więc np. przy użyciu nóg czy trzymając artykuł piśmienniczy w ustach.

Skoro zaś zasadą jest złożenie podpisu własnoręcznie, a nie sposób tego wymagania spełnić, powstaje problem co w takie sytuacji zrobić. Wątpliwości rozwiewa jednak art. 79 k.c., w którym ustawodawca dla osób nie mogących pisać, lecz mogących czytać przewiduje dwa rozwiązania. Takie osoby złożyć oświadczenie woli w formie pisemnej mogą zatem poprzez:

1) uczynienie na dokumencie tuszowego odcisku palca, pod warunkiem, że obok tego odcisku inna osoba wypisze imię i nazwisko osoby składającej oświadczenie oraz jednocześnie umieści swój podpis,

2) bądź też w ten sposób, że zamiast składającego oświadczenie podpisze się inna osoba, a jej podpis będzie poświadczony przez notariusza lub wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starostę lub marszałka województwa z zaznaczeniem, że został złożony na życzenie nie mogącego pisać, lecz mogącego czytać.

W pierwszym przypadku, osoba wypisująca imię i nazwisko osoby, która wyraża oświadczanie woli powinna, rzecz jasna byś obecna co najmniej w momencie składania tuszowego odpisu palca na dokumencie. W drugim, podpis składa inna osoba, a jej podpis zostaje następnie poświadczony przez notariusza albo przez wskazany organ którejkolwiek jednostki samorządu terytorialnego. Zarówno osoba, której podpis widnieje na dokumencie, jak i podmiot poświadczający podpis tej osoby powinny być obecne przy składaniu oświadczenia woli przez zainteresowanego. Notariusz (lub organ) zobowiązany jest ponadto poczynić na dokumencie adnotację, że podpis innej osoby został złożony na życzenie autora oświadczenia woli, niemogącego pisać, lecz mogącego czytać. Wynika z tego - jak się wydaje - obowiązek uprzedniego stwierdzenia obu okoliczności (np. zażądania głośnego odczytania przez samego zainteresowanego treści sporządzonego dokumentu).               

Z wielu powodów, większe znaczenie praktyczne spośród dwóch zastępczych sposobów złożenia podpisu, będzie miało złożenie tuszowego odcisku palca opatrzonego imieniem i nazwiskiem. Jest to stosunkowo łatwa metoda. Nie ma znaczenia, który z palców zostanie odciśnięty, na każdym bowiem znajduje się niepowtarzalny zbiór linii papilarnych. Bez znaczenia jest także rodzaj tuszu. Jak wskazuje się w doktrynie, wystarczy posłużenie się jakimkolwiek środkiem pozwalającym na utrwalenie niepowtarzalnego wzoru linii papilarnych identyfikującego osobę składającą odcisk palca (zob. K. Piasecki, Kodeks cywilny..., s. 397). Może być to zatem tusz z pieczątki lub nawet wkład z długopisu lub zwykły atrament.

Co ważne, nie są to jedyne sposoby na wyrażenie woli przez osoby mogące czytać, a nie mogące pisać. Taka osoba może złożyć oświadczenie woli również w formie:
1) aktu notarialnego - która to forma jest bardziej doniosła niż zwykła forma pisemna;
2) w formie pisemnej przy wykorzystaniu podpisu elektronicznego, o którym mowa w art. 78 § 2 k.c.

Piotr Bryndal