Użytkowanie.

Ustawa Kodeks cywilny przyznaje użytkowaniu status ograniczonego prawa rzeczowego, w związku z czym bedą miały do niego zastosowanie rozważania ogólne na temat tychże praw na rzeczy cudzej. Istotę użytkowania stanowi obciążenie rzeczy prawem do jej używania i pobierania jej pożytków.

Tak ogólnie określony przedmiot tego prawa rodzi potrzebę odróżnienia użytkowania od dzierżawy, która nie jest już ograniczonym prawem rzeczowym a stosunkiem obligacyjnym, na mocy którego "wydzierżawiający zobowiązuje się oddać dzierżawcy rzecz do używania i pobierania pożytków przez czas oznaczony lub nieoznaczony, a dzierżawca zobowiązuje się płacić wydzierżawiającemu umówiony czynsz". O ile zasadniczym celem umowy dzierżawy są cele produkcyjne, o tyle użytkowanie wiąże sie z celem raczej konsumpcyjnym. Czas dzierżawy jest zwykle określony i wynosi maksymalnie 30 lat, natomiast użytkowanie może wygasnąć nawet dopiero z chwilą śmierci uprawnionego.

Użytkowanie może być ustanowione zarówno odpłatnie jak i nie. W przypadku, kiedy osoba biorąca nieruchomość rolną do używania i pobierania pożytków nie jest obowiazana do uiszczania czynszu a jedynie do ponoszenia podatków i innych ciężarów związanych z własnością gruntu, wówczas mamy do czynienia z tzw. użytkowaniem bezczynszowym, które tak jak dzierżawa stanowi stosunek oblogacyjny, a nie jest ograniczonym prawem rzeczowym.

Przedmiotem użytkowania może być rzecz lub jej części składowe, czy przynależności – w tym nieruchomość jak i "rzecz ruchoma" (także pieniądze) – ale też może stanowić przedmiot użytkowania prawo, które jest zbywalne. Należy jednak zaznaczyć, że prawo użytkowania, jako ze swej istoty osobiste, związane z osobą użytkownika, samo stanowi prawo niezbywalne. Nie oznacza to jednak, że nie może go wykonywać nikt inny poza osobą, na której rzecz prawo użytkowania zostało ustanowione. Sam użytkownik może przykładowo oddać przedmiot użytkowania w dzierżawę, najem, czy użyczenie. Prawo użytkowania nie może być przedmiotem obrotu prawnego, ale można przenieść na inną osobę uprawnienie do jego wykonywania. Z wykonywaniem prawa użytkowania wiąże się z kolei ten problem, że wygasa ono wskutek niewykonywania  go przez 10 lat.

Wracając do zakresu użytkowania, można go ograniczyć do oznaczonej części rzeczy lub poprzez wyłączenie z użytkowania określonych pożytków jakie rzecz przynosi – wynika stąd wniosek, że co do zasady,  ustanowienie użytkowania obciąża całą rzecz wraz z jej częściami składowymi i przynależnościami, jeśli strony nie ograniczą jego zakresu lub wykonywania. Trzeba jednak mieć na uwadze, że istnieją ograniczenia w tym, co może być w ogóle przedmiotem użytkowania – nie można ustanowić użytkowania określonej masy majątkowej, jak np. spadku. Z kolei może być przedmiotem użytkowania przedsiębiorstwo lub oznaczony zespół środków produkcji. W tym ostatnim przypadku użytkownik może zastępować poszczególne składniki innymi w granicach "prawidłowej gospodarki", a składniki właczone w ten sposób do zespołu użytkowanych środków stają się własnością właściciela zespołu środków produkcji. Właściciel nie ma natomiast obowiazku czynienia jakichkolwiek nakładów na użytkowaną rzecz. Napraw i innych nakłądów związanych ze zwykłym korzystaniem z rzeczy powinien dokonywać użytkownik, o konieczności innych napraw i nakładów niezwłocznie zawiadamiając właściciela. Użytkownik ponosi również ciężary, jakie zgodnie z wymaganiami prawidłowej gospodarki powinny być pokrywane z pożytków rzeczy.

Prawo użytkowania wygasa na skutek niewykonywania przez lat 10, zrzeczenia się prawa przez użytkownika (jeśli było ujawnione w księdze wieczystej konieczne bedzie jego wykreślenie), wywłaszczenia, decyzji administracyjnej (jeśli powstało wskutek jej wydania), jak również przejścia prawa użytkowania na właściciela rzeczy lub przejścia własności rzeczy na użytkownika. Roszczenia właściciela do użytkownika  o naprawienie szkody z powodu pogorszenia rzeczy, lub roszczenie o zwrot nakładów na rzecz oraz roszczenie użytkownika do właściciela o zwrot nakładów na rzecz, przedawniają się z upływem roku od dnia zwrotu rzeczy.

Karolina Wąsikowska