Ubezpieczenia społeczne w pigułce.

Prawo do ubezpieczenia społecznego wynika z Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, która jest najważniejszym źródłem powszechnie obowiązującego prawa w Polsce. Jedną z wolności socjalnych zawartych w Konstytucji jest prawo do zabezpieczenia społecznego. I tak,  art. 67 stanowi, że:

„Obywatel ma prawo do zabezpieczenia społecznego w razie niezdolności do pracy ze względu na chorobę lub inwalidztwo oraz po osiągnięciu wieku emerytalnego. Obywatel pozostający bez pracy nie z własnej woli i nie mający innych środków utrzymania ma prawo do zabezpieczenia społecznego, którego zakres i formy określa ustawa”.

W związku z tą zasadą, każda osoba ma prawo skorzystać z ochrony prawnej, gdy z powodu niezdolności do pracy znajduje się w sytuacji zmniejszenia lub utraty zarobków, zarówno czasowej jak i stałej.

Podstawowym aktem regulującym zagadnienie ubezpieczeń społecznych jest ustawa z 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. 2013 r. poz. 1442).

Na wstępie wskazać należy, że ubezpieczenia społeczne obejmują:

- ubezpieczenie emerytalne,

-  ubezpieczenie rentowe,

- ubezpieczenie w razie choroby i macierzyństwa,

- ubezpieczenie z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych.

Obowiązkowemu ubezpieczeniu społecznemu podlegają tylko osoby fizyczne, których katalog zawiera art. 6 ustawy. Ponadto, zastrzeżony jest wymóg świadczenia pracy na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej. Warto zauważyć, że co do zasady, nie będzie miało znaczenia obywatelstwo danego pracownika. Jednakże, nie będą podlegać ubezpieczeniom społecznym obywatele państw obcych, których pobyt na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej nie ma charakteru stałego oraz obywatele którzy są zatrudnieni w obcych przedstawicielstwach dyplomatycznych, urzędach konsularnych, misjach, misjach specjalnych lub instytucjach międzynarodowych, chyba, że umowy międzynarodowe stanowią inaczej.

Najliczniejszą i zarazem najszerszą grupę stanowią pracownicy. Pracownikami objętymi obowiązkiem powszechnego ubezpieczenia społecznego będą nie tylko osoby, które są uznane za pracowników zgodnie z przepisami prawa pracy tj.: „pracownikiem jest osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę”, ale także osoby świadczące usługi i wykonujące czynności na podstawie umów cywilnoprawnych.

Ustawa zawiera także szereg wyłączeń osób fizycznych, które przy zaistnieniu określonych okoliczności nie będą objęte obowiązkowym ubezpieczeniem społecznym. Tytułem przykładu można wskazać, prokuratorów, którzy mimo że świadczą pracę w ramach stosunku pracy to nie podlegają obowiązkowemu ubezpieczeniu społecznemu. Wiąże się to z tym, że po przejściu w stan spoczynku, prokurator otrzymuje uposażenie, które jest finansowane z budżetu państwa.

W zakresie ubezpieczenia chorobowego, obowiązkowo podlegają mu pracownicy, członkowie rolniczej spółdzielni produkcyjnej i spółdzielni kółek rolniczych oraz osoby odbywające służbę zastępczą.

Art. 6 ustawy zawiera katalog osób, które po spełnieniu określonych przesłanek podlegają obligatoryjnemu ubezpieczeniu rentowemu i emerytalnemu. Natomiast art. 7 ustawy stanowi, że: „prawo do dobrowolnego objęcia ubezpieczeniami emerytalnymi i rentowymi przysługuje osobom,  które nie spełniają warunków do objęcia tymi ubezpieczeniami obowiązkowo”. W związku z tym należy przytoczyć wyrok Sądu Najwyższego z 12 lipca 2011r. (sygn. akt II UK 382/2010), który uznał, że pracownikiem w świetle ustawy z 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych jest również ubezpieczony podlegający na zasadach dobrowolności ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu pozostawania w stosunku pracy.

Niewywiązywanie się z obowiązków dotyczących ubezpieczeń społecznych może skutkować nałożeniem na płatnika, który nie dopełnia obowiązku opłacania składek na ubezpieczenie społeczne w przewidzianym przepisami terminie, podlega karze grzywny do 5 tysięcy złotych.

Agnieszka Dachowska

Źródła: 

Ustawa z 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych, Dz. U. 2013 r. poz. 1442.

Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych, Komentarz -  Krystyna Kwapisz, wyd. LexisNexis, 2013r.

Wyrok Sądu Najwyższego z 12 lipca 2011r., sygn. akt II UK 382/2010.

Ustawa – Kodeks Pracy z  26 czerwca 1974r., Dz. U. 1998r. Nr 21 poz. 94.