Uchylenie obowiązków alimentacyjnych rodzica względem dziecka

Zgodnie z art. 135 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (k.r.o.) zakres świadczeń alimentacyjnych zależy od usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego oraz od zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego.

Obowiązek alimentacyjny rodzica względem dziecka nie jest ograniczony żadnym terminem. W szczególności nie wygasa z dniem uzyskania pełnoletniości przez uprawnionego. Nie gwarantuje jego ustania  również uzyskanie przez dziecko określonego poziomu wykształcenia. Wyjątkiem może być jednakże art. 133 § 3 k.r.o. wskazujący na możliwość uchylenia się od obowiązku alimentacyjnego przez rodziców względem pełnoletniego już dziecka,  gdy świadczenia  połączone są z nadmiernym uszczerbkiem dla rodziców lub dziecko nie stara się uzyskać możności samodzielnego utrzymania się.

Nawet w sytuacji, kiedy zachodzą okoliczności przemawiające za tym, że obowiązek alimentacyjny powinien ustać, nie wygasa on z mocy prawa, a właściwą drogą do realizacji roszczenia o zniesienie tego obowiązku jest wytoczenie powództwa z art. 138 k.r.o. Przepis ten stanowi, że w razie zmiany stosunków można żądać zmiany orzeczenia lub umowy dotyczącej obowiązku alimentacyjnego. Zmiana orzeczenia lub umowy dotyczącej obowiązku alimentacyjnego może oznaczać zmianę czasu trwania obowiązku alimentacyjnego, czyli stwierdzenie jego ustania.

 Sąd, orzekając o uchyleniu obowiązku alimentacyjnego, bierze pod uwagę zmianę stosunków uzasadniających ten obowiązek, zarówno po stronie uprawnionej, jak i po stronie zobowiązanej. Zmiana stosunków może oznaczać zmniejszenie się lub zwiększenie się możliwości finansowych zobowiązanego lub wzrost lub zmniejszenie się potrzeb uprawnionego. Po stronie rodzica zobowiązanego do alimentacji w zasadzie bierze się pod uwagę okoliczności, na które zobowiązany nie ma wpływu lub za które nie jest odpowiedzialny, takie jak utrata pracy lub choroba. Taką zmianą stosunków jest również wydanie prawomocnego orzeczenia o zaprzeczeniu ojcostwa męża matki, zobowiązanego do świadczenia alimentów z mocy orzeczenia sądowego lub umowy, uzasadniające zniesienie obowiązku alimentacyjnego co do świadczeń niespełnionych do tej chwili.

Jeśli chodzi o okoliczności istniejące po stronie dziecka uprawnionego do alimentów, podstawą do ich uchylenia będzie podjęcie pracy i w związku z tym możliwość zaspokajania swoich uzasadnionych potrzeb samodzielnie. W sytuacji, gdy na przykład z powodu choroby lub kalectwa, dziecko nie jest w stanie utrzymać się samodzielnie, obowiązek alimentacyjny będzie trwał bez względu na wiek dziecka. Wygaśnięcie obowiązku alimentacyjnego może być również brane pod uwagę, gdy okaże się, że dziecko bez uzasadnionych przyczyn nie podejmuje działań w celu znalezienia zatrudnienia i jednocześnie nie kontynuuje nauki. Kolejną sytuacją, mogącą stanowić podstawę do uchylenia alimentów, jest zawarcie przez córkę związku małżeńskiego, ponieważ oznacza to wyprzedzenie obowiązku alimentacyjnego jej rodziców przez obowiązek alimentacyjny jej męża.

Gdy okoliczności sprawy nie uzasadniają zniesienia obowiązku alimentacyjnego sąd może w tym samym postępowaniu orzec o zmniejszeniu zakresu świadczeń.

Sąd może orzec  o uchyleniu obowiązku alimentacyjnego także za okres poprzedzający wytoczenie powództwa na podstawie art. 138 k.r.o. Decydująca bowiem w tym względzie jest data, w jakiej doszło do zmiany stosunków, uzasadniającego wygaśnięcie obowiązku alimentacyjnego. Jeśli orzeczenie takie będzie obejmowało świadczenie już wyegzekwowane, istnieje możliwość zażądania ich zwrotu w drodze powództwa o zwrot bezpodstawnego wzbogacenia na podstawie art. art. 405 Kodeksu cywilnego(k.c.). Żądanie takie może być jednak nieskuteczne w przypadku wykazania przez dłużnika, że nadwyżkę zużył nie licząc się z obowiązkiem jej zwrotu i nie jest nią wzbogacony (art. 409 k.c.). Nie można natomiast żądać uchylenia obowiązku alimentacyjnego dłużnik, przeciwko któremu prowadzona jest egzekucja alimentów wypłacanych na rzecz uprawnionego z funduszu alimentacyjnego.

Równocześnie z wniesieniem powództwa o uchylenie obowiązku alimentacyjnego można żądać jego zabezpieczenia przez zawieszenie postępowania egzekucyjnego, jednak z uwagi na potrzebę szczególnej ochrony interesu osoby uprawnionej do alimentacji, może być ono uwzględnione tylko wówczas, gdy jest uwiarygodnione w wysokim stopniu,  np. dokumentami stwierdzającymi inwalidztwo dłużnika alimentacyjnego lub zaświadczeniem z zakładu pracy osoby uprawnionej do alimentacji, świadczącym o jej usamodzielnieniu się. 

Dagmara Rolska