Urlop na żądanie.

Urlop na żądanie (art. 167 k.p.) stanowi część urlopu wypoczynkowego z którego pracownik może korzystać w wymiarze 4 dni w każdym roku kalendarzowym i w terminie przez siebie wskazanym. W tym celu musi złożyć pracodawcy stosowne oświadczenie (tzw. żądanie) w dowolnej formie nie później jednak niż w dniu rozpoczęcia urlopu.

Wówczas, co do zasady pracodawca jest obowiązany do udzielenia urlopu na żądanie. Nie udzielenie prawidłowo zgłoszonego przez pracownika urlopu na żądanie, uzasadniają jednie szczególne okoliczności, które powodują, że pracodawca ma zasługujący na ochronę wyjątkowy interes, który wymaga obecności pracownika w pracy (wyrok SN z 28 października 2008, II PK 123/09).

Tak sytuacja może mieć miejscy,  gdy:
a) pracownik działa w złej wierze w celu nadużycia swoich uprawnień (w razie sporu to pracodawca, musiałby to udowodnić) np. grupa pracowników żąda w jednym dniu urlopu na żądanie w celu wywarcia na pracodawcy presji w związku z toczącym się sporem zbiorowym,
b) stan wyższej konieczności w jakim znajduje się pracodawca, tj. stan w którym obecność danego pracownika w danym dniu roboczym jest niezbędna a jego nieobecność mogłaby narazić pracodawcę na straty.

Należy podkreślić jednak, iż odmowa udzielenia urlopu na żądanie dotyczy sytuacji zupełnie wyjątkowych. Nie każdy sprzeciw pracodawcy będzie prawnie uzasadniony.

Co ważne, 4 dni urlopu na żądanie stanowi część urlopu wypoczynkowego pracownika, dlatego też ma identyczny do urlopu wypoczynkowego charakter prawny poza wyjątkami przewidzianymi przez kodeks pracy. Dotyczy więc wszystkich pracowników, również tych zatrudnionych na podstawie umów na okres próbny, na czas określony, na zastępstwo oraz na czas wykonania określonej pracy, jak i zatrudnionych w niepełnym wymiarze czasu pracy. Dla pracowników pracujących na cześć etatu urlop na żądanie będzie proporcjonalnie mniejszy. Urlop ten nie jest objęty planem urlopów ani uzgodnieniami z pracodawcą, ponadto pracownik nie musi uzasadniać swojego żądania.

Trzeba jednak pamiętać, że to pracodawca udziela urlopu, nie wystarczy samo zgłoszenie żądania. Pracownik nie może więc rozpocząć urlopu na żądanie, dopóki pracodawca nie wyrazi na to zgody. Co więcej, rozpoczęcie urlopu na żądanie przed udzieleniem go przez pracodawcę może być uznane za nieusprawiedliwioną nieobecność w pracy, stanowiącą ciężkie naruszenie podstawowych obowiązków pracowniczych (wyrok SN z 16 września 2008 r., II PK 26/08). Brak uzasadnionego sprzeciwu pracodawcy może zostać uznany za dorozumianą zgodę na wykorzystanie przez pracownika urlopu we wskazanym przez niego terminie (wyrok SN z 26 stycznia 2005 r., II PK 197/04).

Przepisy prawa pracy nie precyzują w jakiej formie należy powiadomić pracodawcę o urlopie na żądanie. Pracownik może zatem złożyć taki wniosek zarówno ustnie (osobiście lub przez telefon), jak i listem poleconym, kurierem, faksem, pocztą elektroniczną itd. Oczywiście warto zadbać o dowód  złożenia tego wniosku, daty jego złożenia oraz najlepiej odzwierciedlenia faktu, że pracodawca takiego urlopu udziela.

Żądanie urlopu powinno być zgłoszone najpóźniej w dniu rozpoczęcia urlopu, jednak do chwili przewidywanego rozpoczęcia pracy przez pracownika według obowiązującego go rozkładu czasu pracy. Raczej wyjątkowo regulamin pracy albo przyjęta u pracodawcy praktyka zakładowa (zwyczaj) mogą przewidywać późniejsze zgłoszenie wniosku o udzielenie urlopu na żądanie. Sąd Najwyższy w wyroku z 7 lutego 2008 r. stwierdził, że zachowanie pracownika polegające na opuszczeniu miejsca pracy po kilku godzinach jej świadczenia w tym dniu, nawet po wystosowaniu żądania urlopu, stanowi naruszenie podstawowego obowiązku pracowniczego, w postaci konieczności przestrzegania ustalonego u pracodawcy czasu pracy (II PK 162/07).  

Zgłaszając wniosek o urlop na żądanie pracownik, powinien mieć na uwadze dbałość o dobro zakładu pracy. W związku z tym powinien zgłaszać wniosek  w miarę możliwości z wyprzedzeniem i w takim czasie, by przyjęcie wniosku urlopowego oraz ewentualna reakcja ze strony pracodawcy była możliwa.

Piotr Bryndal