Uznanie za zmarłego.

Instytucja uznania za zmarłego znajduje uzasadnienie praktyczne, a to z tego względu, że prawo łączy ze śmiercią człowieka określone skutki cywilnoprawne. Dopóki dana osoba uważana jest za żyjącą, to chociażby od wielu lat nie było o niej wiadomości lub zaginęła w niewyjaśnionych okolicznościach, aż do momentu uznania jej za zmarłą nie będzie możliwe przykładowo ani rozdysponowanie jej majątku na zasadzie dziedziczenia ani zawarcie nowego małżeństwa przez jej małżonka.

Zgodnie z regulacją Kodeksu cywilnego: „zaginiony może być uznany za zmarłego, jeżeli upłynęło lat dziesięć od końca roku kalendarzowego, w którym według istniejących wiadomości jeszcze żył". Możliwość uznania danej osoby za zmarłą bez związku z jakimś szczególnym wydarzeniem uprawdopodabniającym jej śmierć, związana jest z wiekiem danej osoby. Stosownie do treści dalszej części przepisu, „gdyby w chwili uznania za zmarłego zaginiony ukończył lat siedemdziesiąt (do uznania go za zmarłego) wystarcza upływ lat pięciu". Ustawodawca wychodzi z założenia, że wraz z wiekiem maleje szansa na odnalezienie takiej osoby, a jednocześnie wzrasta prawdopodobieństwo jej rzeczywistego zgonu. Z drugiej strony natomiast -  „uznanie za zmarłego nie może nastąpić przed końcem roku kalendarzowego, w którym zaginiony ukończyłby lat dwadzieścia trzy". Polskie prawo daje zatem zaginionemu okres pięciu lat od momentu, kiedy osiągnął pełnoletność – na swego rodzaju odnalezienie swoich bliskich i okazanie im oznak życia. Z powyższego jednoznacznie wynika, że nie można w ten sposób uznać za zmarłą osoby poniżej 23 roku życia.

Prawdopodobieństwo śmierci danej osoby może być także uzasadnione okolicznościami szczególnymi. Za takie szczególne okoliczności uważa się zwłaszcza podróż samolotem lub statkiem morskim, jak również katastrofę statku lub okrętu. Katalog zdarzeń o "szczególnej wadze" dla uznania za zmarłego jest otwarty, możliwe jest zatem powołanie się też na inne okoliczności uzasadniające zgon danej osoby. W tym przypadku uznanie za zmarłego również uzależnione jest od terminu, jednak znacznie krótszego – wynoszącego 6 miesięcy od dnia zdarzenia. Niekiedy jednak ustalenie takiej daty może stwarzać problemy.  Dlatego też kiedy nie można stwierdzić katastrofy statku lub okrętu, bieg terminu 6 - miesięcznego rozpoczyna się z upływem roku od dnia, w którym statek lub okręt miał przybyć do portu przeznaczenia, a jeżeli nie miał portu przeznaczenia - z upływem 2 lat od dnia, w którym była ostatnia o nim wiadomość.

Polskie prawo nie wyklucza też innych niż wymienione powyżej sytuacji, które mogłyby uzasadniać uznanie danej osoby za zmarłą – sytuacje te muszą jednak wiązać się z bezpośrednim niebezpieczeństwem dla życia tej osoby. Wówczas osobę zaginioną w okolicznościach stwarzających bezpośrednie niebezpieczeństwo dla jej życia można uznać za zmarłą po upływie roku od dnia, w którym niebezpieczeństwo ustało, lub też powinno było ustać – stosownie do okoliczności.

Warto zaznaczyć, że z uwagi na fakt, że skutki uznania danej osoby za zmarłą są nad wyraz daleko idące, sąd musi zachować szczególną ostrożność przy rozważeniu wniosku w tym przedmiocie. Zaistnienie przesłanek umożliwiających uznanie za zmarłego nie obliguje więc sądu do wydania orzeczenia o uznaniu za zmarłego – sąd bowiem jedynie "może" uznać daną osobę za zmarłą. Jest to o tyle uzasadnione, że na podstawie wymienionych jako przesłanki uznania za zmarłego okoliczności nie można z całkowitą pewnością stwierdzić, czy dana osoba faktycznie nie żyje. Jeśli jednak orzeczenie o uznaniu za zmarłego zostanie wydane,  wynika z niego domniemanie, że zaginiony zmarł w chwili oznaczonej w tym orzeczeniu. 

Karolina Wąsikowska