Ważność czynności dokonanej przez osobę z ograniczoną zdolnością do czynności prawnych.

To, że pełną zdolność do czynności prawnych, rozumianą jako zdolność do nabywania we własnym imieniu praw i zaciągania zobowiązań, mają osoby pełnoletnie, które nie zostały ubezwłasnowolnione – jest sprawą oczywistą. Z drugiej strony, jasnym jest, że zdolności do czynności prawnych nie posiadają osoby ubezwłasnowolnione całkowicie oraz małoletnie do ukończenia 13 roku życia. Wątpliwości może jednak nasuwać konstrukcja ograniczonej zdolności do czynności prawnych, którą legitymują się osoby małoletnie, które ukończyły lat 13, a także osoby ubezwłasnowolnione tylko częściowo.

Ograniczenie w zdolności do czynności prawnych polega na tym, że do zobowiązań zaciąganych przez taką osobę (np. zawarcie umowy) oraz do rozporządzania swoim prawem (np. dokonanie darowizny lub sprzedaż), wymagana jest zgoda jej przedstawiciela ustawowego, czyli w zależności od sytuacji: rodzica, opiekuna lub kuratora. Czynność dokonana bez takiej zgody będzie nieważna, jeśli przedstawiciel ustawowy jej nie potwierdzi. Strona zawierająca umowę z osobą ograniczoną w zdolności do czynności prawnych, nie może przy tym powoływać się na brak zgody przedstawiciela ustawowego swojego kontrahenta – może ona jednak wyznaczyć temu przedstawicielowi odpowiedni termin na dokonanie potwierdzenia umowy. W przypadku nieuzyskania owego potwierdzenia, osoba ta jest wolna od zobowiązania. Warto również wskazać, że potwierdzenia może też dokonać sama osoba dokonująca czynności bez wymaganej zgody, jeśli uzyskała ona już pełną zdolność do czynności prawnych.

Powyższe dotyczy czynności prawnych wielostronnych. W odniesieniu z kolei do czynności jednostronnych, a zwłaszcza oświadczeń – przepis stanowi, że jeśli do jej dokonania była wymagana zgoda przedstawiciela ustawowego, czynność prawna jednostronna dokonana bez takiej zgody jest bezwzględnie nieważna.

Kodeks rodzinny i opiekuńczy w niektórych przypadkach wymaga również uzyskania zgody przedstawiciela ustawowego do niektórych czynności niezobowiązujących i nierozporządzających, dokonanych przrez osobę ograniczoną w zdolności do czynności prawnych. Czynnością taką jest przykładowo uznanie dziecka, na które zgodę wyrazić musi oboje rodziców, sprawujących władzę rodzicielską nad osobą ograniczoną w zdolności do czynności prawnej. Jeśli chodzi natomiast o wyrażenie zgody na przysposobienie dziecka, nasuwają się wątpliwości co do charakteru takiego oświadczenia. Idąc za orzecznictwem, Sąd Najwyższy w uchwale z 13 grudnia 1994 r., sygn. akt: III CZP 159/94, uznał, że "okoliczność, że matka dziecka jest ograniczona w zdolności do czynności prawnych, nie ma wpływu na skuteczność prawną jej oświadczenia o wyrażeniu zgody na przysposobienie dziecka".

Warto jednak wskazać, że nie wszystkie czynności prawne dokonane przez osobę ograniczoną w zdolności do czynności prawnych wymagają dla swojej ważności zgody przedstawiciela ustawowego tej osoby. Do takich czynności należą tzw. umowy powszechnie zawierane w drobnych bieżących sprawach życia codziennego. Jest to jednak pojęcie dość niejasne i z tego względu trzeba je zawsze odnosić do okoliczności konkretnego przypadku. Z pewnością można do nich zaliczyć, przykładowo, kupno pieczywa lub gazety codziennej. Osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych może także swobodnie rozporządzać przedmiotami, które przedstawiciel ustawowy oddał jej do swobodnego użytku. W stosunku do tych przedmiotów, osoba taka uzyskuje pełną zdolność do czynności prawnych (wyjątkiem są jednak takie czynności, do których dokonania nie wystarczy zgoda samego przedstawiciela ustawowego – np. wymagające dodatkowo zgody sądu opiekuńczego). Jeśli natomiast sąd opiekuńczy inaczej nie postanowi, osoba z ograniczoną zdolnością do czynności prawnych może rozporządzać swoim zarobkiem – a do rozporządzeń tych nie będzie potrzebne uzyskanie zgody przedstawiciela ustawowego.

Uregulowanie kwestii dokonywania czynności prawnych przez osobę ograniczoną w zdolności do czynności prawnych, które zostało powyżej zarysowane, ma głównie na celu ochronę osoby ograniczonej w zdolności do czynności prawnych przed niekorzystnymi skutkami swoich działań, których może ona nie być nawet świadoma. Jednocześnie, wskazane rozwiązania mają zapewnić takiej osobie możliwość normalnego funkcjonowania w społeczeństwie, z uwzględnieniem ograniczeń wywołanych przez niepełnoletniość oraz możliwe ubezwłasnowolnienie częściowe. 

Karolina Wąsikowska