Warunkowe zwolnienie w polskim prawie karnym

Warunkowe zwolnienie stanowi okres próby, przez który kontynuowane jest resocjalizacyjne oddziaływanie na skazanego w warunkach kontrolowanej wolności. Może się to wiązać z nałożeniem na skazanego dodatkowych obowiązków lub oddania go pod dozór. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 roku Kodeks karny (Dz. u. z 1997 r. nr 88 poz. 553) wyznacza czas trwania okresu próby, który co do zasady trwa przez czas pozostały do odbycia kary. Może on jednak ulec wydłużeniu albo skróceniu. Wydłużenie motywowane jest potrzebą dodatkowej resocjalizacji sprawcy i dokończenia tego procesu, natomiast skrócenia dokonuje się ze względów gwarancyjnych (Kodeks Karny. Komentarz pod red. Prof. Andrzeja Zolla, wyd. Zakamycze 2004 r.). Warunkowe zwolnienie może również zostać odwołane przez cały okres próby oraz jeszcze 6 miesięcy po jego zakończeniu. W każdym przypadku warunkowe zwolnienie może mieć zastosowanie jedynie do orzeczonej kary pozbawienia wolności.

Formalną przesłanką zastosowania omawianego środka probacyjnego jest odbycie części z orzeczonej kary. Zasadą jest, że skazanego można warunkowo zwolnić kiedy ten „ma za sobą” połowę czasu, na który zostało orzeczone względem niego pozbawienie wolności, a recydywistę po upływie 2/3 czasu. Natomiast skazanego, który jest tzw. multirecydywistą, przestępcą „zawodowym”, działał w zorganizowanej grupie przestępczej lub jest sprawcą przestępstwa o charakterze terrorystycznym można warunkowo zwolnić po odbyciu ¾ kary. Odmienne przesłanki dotyczącą osób, wobec których orzeczono dłuższe kary pozbawienia wolności. Jeżeli było to 25 lat – powinno minąć 15 lat, a jeżeli chodzi o dożywocie – 25 lat. Poza tym istotne są w tym przypadku cechy sprawcy. Jego zachowanie musi wykazywać pozytywną prognozę społeczno – kryminologiczną. Musi ono uzasadniać przekonanie, że skazany po zwolnieniu będzie przestrzegał porządku prawnego, w szczególności, że nie popełni on przestępstwa. Sąd całościowo ocenia okoliczności związane ze sprawcą, takie jak: postawa, właściwości i warunki osobiste, okoliczności popełnienia przestępstwa, zachowanie po popełnieniu przestępstwa i w czasie odbywania kary.

Zgodnie z art. 80 Kodeksu karnego okres próby nie może być krótszy niż 2 lata i dłuższy niż 5 lat. Jeżeli jednak skazany jest multirecydywistą, przestępcą „zawodowym”, działał w zorganizowanej grupie przestępczej lub jest sprawcą przestępstwa o charakterze terrorystycznym okres próby wynosi nie mniej niż 3 lata i nie więcej niż 5 lat. Zawsze jednak w wypadku kiedy została wobec skazanego orzeczona kara dożywotniego pozbawienia wolności okres próby wynosi 10 lat.

W wypadku kiedy skazany w okresie próby popełnił umyślnie przestępstwo, za które również orzeczono karę pozbawienia wolności, odwołanie warunkowego zwolnienia nastąpi obligatoryjnie. Obowiązkowo sąd wyda postanowienie o odwołaniu warunkowego zwolnienia także w przypadku sprawcy skazanego za przemoc wobec osób najbliższych lub osoby małoletniej zamieszkującej wspólnie ze sprawcą, jeżeli ponownie popełnia taki czyn. W obu przypadkach istotny jest moment popełnienia czynu, moment skazania nie jest relewantny. Odwołanie warunkowego zwolnienia ma charakter względny gdy zachowanie zwolnionego polega na uchylaniu się od obowiązków orzeczonych przy okazji poddania go próbie. Ma miejsce więc ze strony zwolnionego negatywny stosunek psychiczny do ciążących na nim zobowiązań. Sytuacja ta zachodzi zazwyczaj wtedy, kiedy skazany nie przestrzega dozoru, orzeczonych środków karnych lub jeżeli w rażący sposób narusza porządek prawny popełniając inne przestępstwo niż umyślne, za które orzeczono karę pozbawienia wolności lub inną.

Odwołanie warunkowego zwolnienia powoduje, że wobec skazanego kontynuuje się wykonywanie kary pozbawienia wolności a okresu próby nie zalicza się na poczet kary. Warto zwrócić uwagę, że po odwołaniu, ponowne warunkowe zwolnienie nie może nastąpić przed upływem roku od osadzenia skazanego w zakładzie karnym. W wypadku kary dożywotniego pozbawienia wolności lub pozbawienia wolności na 25 lat ponowne zastosowanie tego środka probacyjnego jest możliwe dopiero po upływie 5 lat.

Jeżeli w okresie próby i do 6 miesięcy po jego zakończeniu nie odwołano warunkowego zwolnienia, to karę uważa się za odbytą już z chwilą zastosowania tego środka probacyjnego. Zatarcie skazania wciąż następuje jednak na podstawie zasad ogólnych. 

Patryk Hatak