Zasada czynnego udziału stron w postępowaniu administracyjnym

Zgodnie z art. 10 Ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego (Dz.U. z 2013 r., poz. 267 ze zm.; dalej: k.p.a.) na organ administracji publicznej zostały nałożone następujące obowiązki: zapewnienie stronom czynnego udziału w każdym stadium postępowania oraz umożliwienie im wypowiedzenia się co do zebranych dowodów, materiałów czy zgłoszonych żądań. Wskazane wyżej powinności obejmują zatem fazy wszczęcia postępowania, postępowania wyjaśniającego lub wydania decyzji. Niezrealizowanie omawianej zasady prowadzi nie tylko do naruszenia przepisów postępowania administracyjnego, ale również stanowi podstawę do wznowienia postępowania zakończonego decyzją ostateczną w przypadku, gdy strona bez swojej winy nie uczestniczyła w postępowaniu.  

Trzeba zaznaczyć, że w ramach prawa strony do czynnego udziału w postępowaniu mieści się szereg uprawnień, mianowicie: prawo wglądu do akt sprawy, prawo zgłaszania wszelkich środków dowodowych, prawo brania udziału w postępowaniu dowodowym, prawo składania wyjaśnień, prawo zgłaszania żądań, prawo wypowiedzenia się co do wyników całego postępowania.

Organ prowadzący postępowanie obowiązany jest pouczyć stronę o prawie do zapoznania się z aktami i złożenia końcowego oświadczenia. Do tego czasu powinien wstrzymać się od wydania decyzji. Jak stwierdza Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie: „możliwość wypowiedzenia się przed wydaniem decyzji jest (…) dla strony niejako ostatnią szansą na przedstawienie i uzasadnienie swojego stanowiska. (…) wyznaczenie stronie terminu na wypowiedzenie się jest uzasadnione koniecznością określenia czasu, w jakim organ administracji publicznej oczekiwać powinien na jej stanowisko w sprawie. To, czy strona skorzysta z przysługującego jej prawa, pozostawiono wyłącznie jej uznaniu”[1].

Należy podkreślić, iż zasada udziału strony w postępowaniu dotyczy postępowania przed organem pierwszej instancji, postępowania odwoławczego i postępowań nadzwyczajnych.

Warto zauważyć, że nie każde naruszenie art. 10 § 1 k.p.a. skutkuje uchyleniem decyzji poddanej kontroli sądu. Zarzut taki odnieść może skutek tylko wówczas, gdy stawiająca go strona wykaże, że zarzucane uchybienie uniemożliwiło jej dokonanie konkretnych czynności procesowych. W Wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Olsztynie podniesiono, że „ (…) do strony stawiającej zarzut należy (…) wykazanie istnienia związku przyczynowego pomiędzy naruszeniem przepisów postępowania a wynikiem sprawy”[2].§

Od omawianej zasady organ administracji publicznej może odstąpić. Wyjątek ten dotyczy sytuacji, w której załatwienie sprawy nie cierpi zwłoki ze względu na niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia ludzkiego albo ze względu na grożącą niepowetowaną szkodę materialną (art. 10 § 2 k.p.a.). Przyczyny odstąpienia powinny zostać utrwalone w formie adnotacji w aktach sprawy (art. 10 § 3 k.p.a.).  

Patrycja Kuncman