Zgoda pacjenta małoletniego na udzielenie świadczenia medycznego.

Zasadę zgody pacjenta na przeprowadzenie zabiegu medycznego reguluje ustawa o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta z dnia 6 listopada 2008 r. – dalej jako u.p.p. (Dz. U. z 2009 r. Nr 52, poz.417 ze zm.)  oraz ustawa z 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty – dalej jako u.z.l. (Dz. U. z 2008 r. Nr 136, poz. 857 ze zm.).

Zgodnie z art. 9 u.p.p., każdy pacjent ma prawo do rzetelnej informacji na temat stanu swojego zdrowia. Dopiero po uzyskaniu takowej może wyrazić zgodę (lub jej odmówić)  na udzielenie określonych świadczeń zdrowotnych. Co więcej – lekarz ma obowiązek do udzielenia pacjentowi lub jego przedstawicielowi ustawowemu informacji, w formie przystępnej, na temat stanu zdrowia pacjenta, rozpoznaniu, proponowanych oraz możliwych metodach diagnostycznych, o możliwych do przewidzenia następstwach ich zastosowania lub zaniechania, o wynikach leczenia oraz rokowaniach.

Ustawa o prawach pacjenta  reguluje również sytuację pacjentów małoletnich, którzy ukończyli 16 rok życia.  Zgodnie z prawem za takie osoby zgodę na udzielenie świadczenia zdrowotnego wyrażają zazwyczaj ich przedstawiciele ustawowi. Jednakże, na podstawie art. 17 ustawy małoletni pacjent, który ukończył lat 16, ma prawo do wyrażenia zgody na przeprowadzenie badania lub udzielenie innych świadczeń zdrowotnych przez lekarza. Co więcej, jeżeli taki małoletni działa z rozeznaniem, ma prawo do wyrażenia swojego sprzeciwu co do udzielenia mu świadczenia zdrowotnego. Jeżeli jego opiekunowie prawni natomiast wyrażą zgodę na udzielenie świadczenia zdrowotnego – sprawa trafi pod rozstrzygnięcie sądu rodzinnego i opiekuńczego, który ostatecznie zadecyduje czy małoletni pacjent zostanie poddany świadczeniu medycznemu. Do czasu rozstrzygnięcia przez sąd pacjent przebywa w szpitalu.

Podobnie rzecz ma się z osobami ubezwłasnowolnionymi całkowicie, z psychicznie chorymi lub upośledzonymi umysłowo. Jeżeli takie osoby dysponują wystarczającym rozeznaniem, mają prawo wyrazić swój sprzeciw.

Zgodę można wyrazić ustnie lub poprzez takie zachowanie, które nie będzie budziło wątpliwości, że pacjent lub jego opiekun wyrażają zgodę lub odmawiają zgody na czynności zaproponowane im przez lekarza. Jeżeli natomiast pacjent ma zostać poddany leczeniu operacyjnemu albo ma zostać zastosowana wobec niego metoda leczenia lub diagnostyki, która podwyższa ryzyko dla pacjenta, wówczas zgoda taka wymagana jest w formie pisemnej. W takiej formie zgody udziela również pacjent małoletni, który ukończył lat 16.

Art. 32 u.z.l. mówi zaś o tym, kiedy lekarz może przeprowadzić badanie lub udzielić innego świadczenia zdrowotnego. Może się to odbyć po wyrażeniu zgody przez pacjenta. Jeśli pacjent nie ukończył 16. roku życia w ogóle nie może takiej zgody wyrazić. Jeśli ukończył lat 16, ale nie ukończył 18. roku życia wymagana jest tak zwana zgoda kumulatywna, czyli zgoda pacjenta oraz jego przedstawiciela ustawowego bądź faktycznego (w sprawach braku porozumienia rozstrzyga sąd opiekuńczy). Dopiero po ukończeniu 18. roku życia pacjent może samodzielnie wyrazić zgodę.

Zgodę można wyrazić przed dokonaniem interwencji medycznej lub w jej trakcie (jeżeli jest to możliwe). Pacjent ma  również prawo cofnąć swoją zgodę na udzielenie świadczenia medycznego, przed jego wykonaniem.

U.z.l. w art. 33 przewiduje jednak możliwość udzielenia pacjentowi świadczenia zdrowotnego bez jego zgody. Będzie to możliwe wyłącznie w przypadku, gdy pacjent wymaga niezwłocznej pomocy lekarskiej, a ze względu na swój stan zdrowia lub też wiek nie może takiej zgody wyrazić; lekarz natomiast nie ma możliwości porozumienia się z przedstawicielem ustawowym lub faktycznym opiekunem pacjenta.

W kolejnym artykule u.z.l. uregulowano kwestię zabiegów operacyjnych lub zastosowania przez lekarza metody leczenia lub diagnostyki stwarzającej podwyższone ryzyko dla pacjenta – bez pisemnej zgody pacjenta. Lekarz może wykonać powyższe czynności bez zgody pacjenta, jego przedstawiciela ustawowego lub zgody sądu, jeżeli zwłoka spowodowana postępowaniem w sprawie uzyskania zgody groziłaby pacjentowi np. utratą życia, ciężkim uszkodzeniem jego ciała lub ciężkim rozstrojem zdrowia. W takim przypadku na lekarza nałożono obowiązek  zasięgnięcia opinii drugiego lekarza, najlepiej jej samej specjalności.

W ustawie z 7 stycznia 1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży, pojawia się natomiast klauzula wieku w odniesieniu do sytuacji, w której nastolatka jest w ciąży i istnieją ustawowe przesłanki do wykonania legalnego zabiegu przerwania tej ciąży. Do 13 roku życia decyzję podejmuje sąd opiekuńczy, małoletnia może wyłącznie wyrazić swoją opinię. Jednak już po 13. roku życia (a nie dopiero po 16. jak ma to miejsce w przypadku innych świadczeń zdrowotnych) musi wyrazić zgodę na zabieg. Zgoda przedstawiciela ustawowego nie wystarczy. Taka sytuacja ma miejsce aż do 18. roku życia kobiety, po którym zgoda przedstawiciela ustawowego w ogóle nie jest wymagana.

We wszystkich ww. przypadkach sądem opiekuńczym właściwym do wyrażenia zgody na wykonywanie czynności medycznych jest sąd, w którego okręgu czynności te mają być wykonane.

Paweł Chrząszcz