Zostałeś pokrzywdzony przestępstwem? Możesz się postarać o to, by sprawca naprawił szkodę lub zadośćuczynił krzywdę.

Przestępstwo, w którym występuje pokrzywdzony, przeważnie przyczynia się do większej lub mniejszej szkody lub krzywdy u pokrzywdzonego. Zgodnie z art. 49 a Kodeksu postępowania karnego (k.p.k.) jeżeli nie wytoczono powództwa cywilnego, pokrzywdzony, a także prokurator, może aż do zakończenia pierwszego przesłuchania pokrzywdzonego na rozprawie głównej złożyć wniosek, o którym mowa w art. 46 § 1 Kodeksu karnego. Przepis ten zawiera dyspozycję w przedmiocie środku karnego w postaci obowiązku naprawienia wyrządzonej przestępstwem szkody w całości albo w części lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę. Jak wskazuje M. Szewczyk „możliwość orzeczenia tego środka w przypadku warunkowego umorzenia postępowania będzie uzależniona od tego, czy warunkowe umorzenie będzie się traktowało jako skazanie czy nie” (M. Szewczyk komentarz elektroniczny lex do art. 46 k.k.). Jednocześnie autorka ta przyłącza się do zgłaszanego przez część doktryny poglądu, o niemożności orzeczenia obowiązku naprawienia szkody w „wypadku warunkowego umorzenia postępowania uznając, że warunkowe umorzenie nie jest skazaniem w rozumieniu art. 46 k.k. (M. Szewczyk, tamże).

Orzeczenie tego środka może mieć charakter fakultatywny lub obligatoryjny (gdy wniosek taki złoży pokrzywdzony lub inna osoba uprawniona). Jak stanowi art. 46 sąd może orzec, a na wniosek pokrzywdzonego lub innej osoby uprawnionej orzeka, obowiązek naprawienia szkody lub zadośćuczynienie.

Zastosowanie tego środka służy rozwiązaniu lub złagodzeniu konfliktu, jaki zaistniał między pokrzywdzonym a sprawcą. Orzeczenie tego środka następuje w następstwie popełnienia przestępstwa, w wyniku którego zaistniała szkoda lub wyrządzono pokrzywdzonemu krzywdę.  W wyniku nowelizacji k.k. z dnia 5 listopada 2009 r. zniesiono ograniczenia co do kategorii przestępstw, w wyniku czego orzeczenie tego środka może nastąpić w związku z każdym przestępstwem, które spowodowało szkodę lub krzywdę. Dotyczy to zarówno przestępstw umyślnych i nieumyślnych.

Obowiązek naprawienia szkody dotyczy zarówno szkody rzeczywistej jak i utraconych korzyści. Przy ustalaniu wielkości szkody majątkowej lub doznanej krzywdy należy kierować się zasadami prawa cywilnego. Jednocześnie, jak wskazuje się w orzecznictwie „miarkowania obowiązku naprawienia szkody (art. 46 § 1 k.k.) z powodu złego stanu majątkowego zobowiązanego (art. 440 k.c.) nie powinno się stosować odnośnie wyrządzenia szkody na osobie umyślnie, bo wtedy zasady współżycia społecznego nie wymagają takiego miarkowania, ale przeciwnie - temu się sprzeciwiają” (tak Sąd Apelacyjny w Szczecinie w wyroku z dnia 8 listopada 2012 r. II AKa 192/12). Natomiast zadośćuczynienie za doznaną krzywdę orzekane jest wówczas, gdy doszło do naruszenia dóbr osobistych pokrzywdzonego lub wyrządzenia mu krzywdy moralnej. Zadośćuczynienie można orzec obok obowiązku naprawienia szkody. Jak wskazał Sąd Apelacyjny w Rzeszowie w wyroku z dnia 9 kwietnia 2013 r. II AKa 24/13 „górną granicę zadośćuczynienia winien wyrażać stopień winy oskarżonego, a także okoliczności odnoszące się m.in. do charakteru czynu, skutków przestępstwa itd.”.

Przy orzekaniu tego środka karnego nie stosuje się przepisów prawa cywilnego o przedawnieniu roszczenia oraz możliwości zasądzenia renty.

Pokrzywdzeni przestępstwem powinni znać swoje prawa – a także wiedzieć w jaki sposób dochodzić naprawienia szkody lub zadośćuczynienia krzywdy. Podkreślić przy tym należy, że omówiony środek karny nie jest jedynym instrumentem, z którego mogą skorzystać pokrzywdzeni.

Maksymilian Szeląg-Dylewski