Odpowiedzialność karna za uchylanie się od obowiązku alimentacyjnego.

Zgodnie z art. 133 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego rodzice obowiązani są do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie, chyba że dochody z majątku dziecka wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania.

Osoba, na którą nałożony został obowiązek opieki z mocy ustawy lub wskutek orzeczenia sądowego, w przypadku uporczywego uchylania się od wykonywania obowiązku alimentacyjnego podlega odpowiedzialności karnej (art. 209 kodeksu karnego). Czyn ten co do zasady jest ścigany na wniosek pokrzywdzonego, organu pomocy społecznej lub organu podejmującego działania wobec dłużnika alimentacyjnego, lecz jeżeli pokrzywdzonemu przyznano odpowiednie świadczenia rodzinne albo świadczenia pieniężne wypłacane w przypadku bezskuteczności egzekucji alimentów, ściganie odbywa się z urzędu.

Przestępstwo niealimentacji zagrożone jest karą grzywny, karą ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. Aby można mówić o wypełnieniu znamion omawianego czynu zabronionego, uchylanie się od nałożonych obowiązków musi być uporczywe, a przez to prowadzić do sytuacji narażenia na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych przez osobę będącą beneficjentem świadczeń.

Zgodnie z poglądem judykatury, uchylanie się od obowiązku łożenia na utrzymanie osoby uprawnionej do alimentacji zachodzi wtedy, gdy zobowiązany, mając obiektywną możliwość wykonywania tego obowiązku, nie dopełnia go ze złej woli (tak:  Sąd Najwyższy w wyroku z 19 grudnia 1979 r., V KRN 297/79, LexisNexis nr 316395).

Samo zaś określenie „uporczywe uchylanie się”, oznacza długotrwałe postępowanie nacechowane nieustępliwością. W pojęciu uchylania się jest zawarty negatywny stosunek psychiczny osoby zobowiązanej do nałożonego na nią obowiązku, sprawiający, że nie dopełnił on tego obowiązku, mimo że ma możliwości jego wykonania”. (por. wyrok SN z 8 grudnia 2008 r., V KK 277/2008, LexisNexis nr 2257131, OSNwSK 2008, poz. 2524).

Jest to pogląd jednolity i ugruntowany w polskiej myśli prawniczej. Potwierdza to, przykładowo wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 18.01.2001 r. uznając, iż przestępstwo z art. 209 § 1 kk zachodzi między innymi wtedy, gdy trwa dłuższy czas, a ponadto sprawca mając możliwość łożenia na utrzymanie osoby najbliższej nie czyni tego, wykazując tym samym złą wolę. Nie wystarczy więc ustalenie, że oskarżony w danym okresie nie płacił alimentów, lecz wykazanie iż mając ku temu realne i faktyczne możliwości płacenia alimentów, nie płaci i czyni to celowo.

Mając na uwadze powyższe, podkreślić więc należy, że w przypadku wystąpienia okoliczności, które obiektywnie utrudniały lub nawet uniemożliwiały płacenie alimentów, nie zostają wypełnione znamiona omawianego przestępstwa.  Warto o tym pamiętać, gdyż jak wykazują statystyki, niepłacący alimenciarze, stanowią jedną z większych grup osadzonych w polskich więzieniach odbywających karę pozbawienia wolności za popełnione czyny zabronione.

Ciekawostką jest fakt, iż kara pozbawienia wolności w przypadku tego typu przestępstwa, powoduje jedynie dodatkowe koszty: nie dość że obowiązany w dalszym ciągu nie płaci i obciąża w ten sposób fundusz alimentacyjny, to dodatkowo generuje koszty związane z jego utrzymaniem w zakładzie karnym.

Maciej Stępień